میزان ذخائر ایران در بخش سنگهای تزئینی شامل سنگهای تراورتن، مرمر، مرمریت، سنگ چینی و گرانیت بسیار قابل توجه می باشد و ذخائر شناخته شده این نوع از سنگها بر اساس اطلاعات تا پایان سال 1383، حدود 1750 میلیون تن برآورد شده است.

به تفکیک، میزان ذخائر این نوع سنگها عبارت است از : تراورتن 180 میلیون تن، مرمر 10 میلیون تن، مرمریت 945 میلیون تن، سنگ چینی 259 میلیون تن و سنگ گرانیت 355 میلیون تن .

سهم ذخائر قطعی این سنگها در کشور به ترتیب 10 ، 1 ، 54، 15 و 20 درصد محاسبه می شود که در این صورت سنگهای مرمریت، گرانیت و سنگ چینی به ترتیب از بیشترین سهم برخوردار بوده و در مجموع 89 درصد از کل سنگهای تزئینی را تشکیل می دهند. لازم بذکر است که بر اساس آخرین اطلاعات برآورد شده ، سنگهای تزئینی در مجموع 3/6 درصد از کل میزان ذخائر مواد معدنی کشور را تشکیل می دهد که در این میان سهم سنگهای مرمریت، گرانیت، چینی، تراورتن و مرمر به ترتیب 4/3، 3/1، 9/0، 6/0 و 04/0 درصد می باشد.

لازم بذکر است که از نظر پراکندگی جغرافیایی ذخائر سنگهای تزئینی و نما، اختلاف قابل توجهی بین استانهای مختلف کشور وجود دارد به طوریکه 5 استان اصفهان، خراسان، فارس، کردستان و آذربایجان شرقی در مجموع 69 درصد از ذخائر شناخته شده سال 83 در بخش سنگهای تزئینی و نما را تشکیل می دهند و هر کدام از این استانها به ترتیب سهم 4/31، 7/15، 1/8، 1/7 و 8/6 درصدی از کل ذخائر سنگهای تزئینی را شامل می شوند. 

- معادن سنگ مرمریت

با توجه به اطلاعات موجود، تا پایان سال 1383، 375 معدن سنگ مرمریت وجود دارد که 79 درصد فعال (296 معدن) ، 15 درصد متوقف یا فصلی (57 معدن) ، و مابقی آنها (22معدن) در حال تجهیز می باشد. درمجموع 75 درصد این معادن به شکل خصوصی، 24 درصد تعاونی و یک درصد دولتی اداره می شوند و حدود 5144 نفر در این معادن مشغول به کار می باشند .

از نظر پراکندگی جغرافیایی استانهای اصفهان، خراسان، کرمانشاه و فارس دارای بیشترین ذخائر معدنی مرمریت می باشند. بر اساس اطلاعات سال 1383 این چهار استان به ترتیب 43، 15 ، 10 و 9 درصد و در مجموع 77 درصد از ذخائر شناخته شده این ماده معدنی را در اختیار دارند.

- معادن سنگ گرانیت

همانطور که گفته شد این نوع معادن پس از معادن مرمریت، با در اختیار داشتن حدود 20 درصد از کل ذخائر برآوردی سنگهای تزئینی در رده دوم قرار دارند. در مجموع 314 معدن گرانیت در کشور وجود دارد که 79 درصد آنها فعال          (249 معدن)، 16 درصد متوقف یا فصلی (50 معدن) و 5 درصد (15 معدن) در حال تجهیز می باشند. در مجموع حدود 89 درصد معدن گرانیتی به شکل خصوصی و 11 درصد به صورت تعاونی اداره می شوند.

در بین استانهای کشور، استانهای مازندران، خراسان، زنجان، قزوین و اصفهان به ترتیب با در اختیار داشتن 33، 30، 7، 7 و 6 درصد بیشترین ذخائر شناخته شده گرانیت را دارا می باشند.

-  معادن سنگ چینی

حدود 15 درصد از کل ذخائر سنگهای تزئینی کشور را تشکیل داده و در مجموع 165 معدن سنگ چینی در کشور وجود دارد که 87 درصد (143 معدن) فعال، 12 درصد (20 معدن) متوقف یا فصلی و یک درصد در حال تجهیز می باشد. سهم بخش خصوصی، تعاونی و دولتی در اداره این معادن به ترتیب 67، 30 و 3 درصد می باشد و در مجموع 4798 نفر در این معادن مشغول به کار می باشند.از نظر پراکندگی جغرافیایی، اغلب معادن سنگ چینی در استانهای اصفهان، کردستان، فارس و کرمان قرار دارند. به طوریکه بر اساس آخرین آمار به ترتیب 32، 31، 10 و 6 درصد و در مجموع 79 درصد از معادن سنگ چینی در استانهای مذکور واقع شده اند.

-  معادن سنگ تراورتن

در حال حاضر 147 معدن سنگ از نوع تراورتن در کشور وجود دارد که از این میزان 76 درصد فعال (112 معدن)، 16 درصد متوقف یا فصلی (23 معدن) و 8 درصد (12معدن) در حال تجهیز می باشند. از دیدگاه نوع مالکیت،سهم بخش خصوصی، تعاونی و دولتی به ترتیب 69، 26 و 5 درصد می باشد و در مجموع دارای 1748 نیروی کار می باشند.

عمده ترین استانهای کشور از نظر ذخائر شناخته شده تراورتن، استانهای اصفهان ، آذربایجان شرقی و مرکزی می باشند که به ترتیب 44، 39 و 10 درصد و در مجموع 93 درصد از معادن، این ماده معدنی را در اختیار دارند.

- معادن سنگ مرمر

این معادن در بین معادن سنگهای تزئینی دارای کمترین ذخائر می باشد و در مجموع 58 معدن سنگ مرمر در کشور وجود دارد که از این تعداد 90 درصد فعال ( 52 معدن)، 9 درصد متوقف ( 5 معدن) و کمتر از یک درصد (یک معدن)در حال تجهیز می باشد. از دیدگاه مالکیتی سهم بخش خصوصی، تعاونی و دولتی به ترتیب 74، 23 و 3 درصد می باشد و در مجموع دارای 768 پرسنل   می باشند.

معادن سنگ مرمر کشور عمدتاً در استانهای خراسان و آذربایجان شرقی متمرکز شده است. بر اساس آخرین آمار و اطلاعات در سال 1383 حدود 89 و 5 درصد و در مجموع 93 درصد معادن سنگ مرمر کشور در این دو استان قرار گرفته است.

●بخش استخراج

در سال 1383 میزان استخراج از معادن سنگ مرمریت نسبت به سال 82 تغییر محسوسی نداشته و از 901/3 میلیون تن استخراج معادن مرمریت کشور، استانهای اصفهان، فارس و خراسان رضوی و شمالی با 32، 26 و 12 درصد ، بیشترین میزان استخراج مرمریت را به خود اختصاص داده اند.

در این سال میزان استخراج از معادن گرانیت نسبت به سال 1382 درحدود 11درصد افزایش یافته و  از 927 هزار تن گرانیت استخراج شده، بیشترین سهم را استانهای اصفهان، آذربایجان غربی، همدان به ترتیب با 15، 14 و14 درصد داشته اند.

در سال 83 میزان استخراج از معادن سنگ چینی نسبت به سال ماقبل حدود 3 درصد کاهش یافته و از مجموع 135/5 میلیون تن استخراج از معادن سنگ چینی، به ترتیب 33، 28 و 23 درصد آن از استانهای فارس، اصفهان و لرستان انجام  شده است.

از مجموع 103 هزار تن استخراج از معادن سنگ مرمر در سال 1383، به ترتیب 22، 20 و 15 درصد از معادن مرمر استانهای کرمان، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی و شمالی صورت گرفته و کل میزان استخراج از این معادن حدود 7 درصد رشد داشته است.

در بین معادن سنگهای تزئینی، بیشترین میزان رشد استخراج سالهای اخیر از معادن سنگ تراورتن صورت گرفته و این رقم در سال 1383 حدود 40 درصد بوده است. در این سال مجموعاً 312/1 تن از ذخائر معادن تراورتن استخراج شده که استانهای مرکزی، اصفهان و آذربایجان شرقی به ترتیب تأمین کننده 64، 19 و 8 درصد بوده اند.

●بخش فرآوری

علی رغم اینکه ایران در هنر سنگ کاری قدمت 7 هزار ساله دارد و حرفه سنگ تراشی بر پایه این هنر از سابقه طولانی برخوردار می باشد، مع ذلک صنعت سنگبری آن از پیشینه چندانی برخوردار نمی باشد. در حال حاضر، تعداد کارگاهها و کارخانجات فرآوری سنگ تزئینی در ایران حدود 5000 واحد می باشد که قسمت عمده ای از آنها قدیمی بوده و از ماشین آلات و تجهیزات کهنه استفاده   می کنند. در سالهای اخیر و در پی اجرای سیاستهای توسعه صادرات محصولات غیرنفتی، به موازات تجهیز معادن، به صنعت فرآوری سنگ نیز توجهاتی شده و حتی کارخانجاتی در مجاورت معادن احداث گردیده اند و به منظور استفاده بهینه از سنگ و جلوگیری از حمل بار (به دلیل هزینه بالای حمل و نقل)، مطابق سیاستهای وزارت صنایع و معادن، در کنار معدن سنگ مجوز احداث واحدهای سنگبری پیشرفته با ظرفیتهای100، 150 و 200 هزار مترمربع یا بیشتر داده شده است.

بر اساس اطلاعات موجود در مرکز آمار وزارت صنایع و معادن(1384) ، بالغ بر 5000 واحد فرآوری سنگ در کشور مشغول به فعالیت می باشند که از این میزان 2744 واحد آن دارای پروانه تأسیس یا بهره برداری این وزارت می باشند و بیش از 2200 واحد فاقد این پروانه بوده و صرفاً دارای کارت شناسایی می باشند. واحدهای مزبور عمدتاً کارگاههای کوچکی هستند که در داخل و یا حواشی شهرها به صورت پراکنده مشغول به کار می باشند و در برنامه انتقال به مناطق مشخص و شهرکهای صنعتی خارج از شهر قرار دارند و تا زمانی که این انتقال صورت نگیرد،نمی توانند پروانه بهره برداری از وزارت صنایع را دریافت دارند. این کارگاهها معمولاً تولیداتشان را به صورت سنتی انجام داده و آشنایی لازم با استانداردهای موجود و اوضاع بازار جهانی را ندارند.

-  واحدهای فعال فرآوری سنگ

●تعداد واحد تولیدی

تا پایان هشت ماهه اول سال 1384 حدود 2744 واحد تولیدی فعال در بخش فرآوری سنگ دارای پروانه بهره برداری بوده اند. در استانهای اصفهان، لرستان و تهران به ترتیب 797، 344 و 266 واحد فعال در زمینه فرآوری سنگ وجود داشته که به ترتیب 29، 13 و 10 درصد و در مجموع 52 درصد کل واحدهای تولیدی فعال در این سه استان قرار داشته است.

●میزان اشتغال

یافته های تحقیق نشان می دهد که در مجموع 2744 واحد تولیدی، حدود 32130 نفر نیروی انسانی وجود دارد که در نتیجه متوسط نیروی کار به کار گرفته شده در هر واحد 12 نفر می باشد. بیشترین نیروی کار بخش فرآوری سنگ در استانهای اصفهان، لرستان و تهران قرار دارد. نیروی کار این استانها به ترتیب 27، 13 و10 درصد و در مجموع 50 درصد کل نیروی کار واحدهای فرآوری سنگ در کشور را تشکیل  می دهد.

●سرمایه ثابت

در مجموع سرمایه ثابت واحدهای فعال در بخش فرآوری سنگ 3187863 میلیون ریال برآورد شده که استانهای اصفهان، تهران و لرستان به ترتیب با در اختیار داشتن 25، 14 و 12 درصد و در مجموع 51 درصد، بیشترین سرمایه ثابت را دارا می باشند.

●ظرفیت تولید

مجموع ظرفیت اسمی تولید واحدهای فعال در بخش فرآوری سنگ حدود 9/58 میلیون مترمربع محاسبه شده، در نتیجه هر واحد تولیدی کشور به طور متوسط دارای ظرفیت حدود 21450 مترمربع می باشد. سه استان اصفهان، لرستان و تهران با در اختیار داشتن 9/17، 9/7 و 4/5 میلیون مترمربع به ترتیب 31، 13 و 9 درصد و در مجموع 53 درصد کل ظرفیت تولید در این سه استان قرار داشته است.

در ادامه مطالعات به منظور دیدگاهی کلی از چگونگی وضعیت ایران از لحاظ پتانسیلهای سنگ ساختمانی ، اقدام به تهیه نقشه ای از پراکندگی معادن مصالح ساختمانی بر اساس داده های موجود تا پایان سال 1383 شدکه در تصویر1-1 آمده است

-  واحدهای در دست بهره برداری فرآوری سنگ

طبق اطلاعات موجود در مرکز آمار وزارت صنایع و معادن تا پایان 1384 ، 3887 مورد پروانه احداث واحد فرآوری سنگ صادر شده و در دست بهره برداری می باشند. اطلاعات این واحدها از نظر ظرفیت، اشتغال و سرمایه ثابت نشان می دهد که بیشترین واحد در دست بهره برداری در استانهای اصفهان، مرکزی و فارس قرار دارند. در این استانها به ترتیب 1137، 728 و 479 واحد فرآوری سنگ در دست بهره برداری قرار دارد که حدود 29، 19 و 12 درصد از کل واحدها را شامل می شود. مجموع کل اشتغال پیش بینی شده در این واحدها 69461 نفر می باشد و حدود 192 میلیون مترمربع ظرفیت تولید پیش بینی شده است.

در ضمن میانگین تعداد اشتغال ، سرمایه و ظرفیت هر واحد در دست بهره برداری فرآوری سنگ به ترتیب 18 نفر، 5910 میلیون ریال و 49509 مترمربع می باشد.