متخصص سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی معتقد است: تجارت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، یکی از پر سودترین تجارت‌های دنیا است؛ به طوری که بخش مهمی از اقتصاد کشورهای آفریقای جنوبی، میانمار، تایلند، چین، هند را تشکیل می‌دهد و ایران نیز با تکیه براین صنعت، می‌تواند ضمن ارزآوری از افزایش اشتغال نیز برخوردار شود.

«بهرام صادقی» روز چهارشنبه در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا افزود: امروزه، حدود ۱۰۰ کانی در شمار سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی قرار می گیرند و تجارت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، یکی از پر سودترین تجارت های دنیاست و ایران با وجود پیشینه تاریخی و توانمندی طبیعی و نیز وجود نیروی عظیم قشر جوان در این زمینه دچار یک عقب افتادگی مزمن و غفلت تاریخی است.

وی گفت: ارزش افزوده حاصل از فرآوری گوهرها، بسیار زیاد بوده ،حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ درصد برآورد می شود و ارزش تولید و تجارت جهانی سنگ های قیمتی براساس اطلاعات منابع خارجی به بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار می رسد، اما سهم کشورمان در این تجارت پرسود رقم ۰.۰۰۲ برآورد شده است، درحالی که بررسی ها نشان می دهد، تجارت سنگ های قیمتی، پس از تجارت  اسلحه و مواد مخدر، سومین، تجارت پرسود جهان محسوب می شود. 

مدیر موزه علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اضافه کرد: فرآوری صحیح و به روش های مکانیزه و جدید بر روی اینگونه سنگ های باعث ارزش افزوده بسیاری می شود و علاوه بر آن می تواند نقش اساسی در ایجاد اشتغال نیز ایفا کند.

به گفته وی، نرخ سرمایه گذاری سرانه اشتغال در این بخش بسیار کمتر از بخش های دیگر صنعتی و حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد آنهاست و از سوی دیگر فضا برای ایجاد اشتغال چهار تا پنج متر مربع برای هر نفر است.

صادقی افزود: کارشناسان براین باورند که ارزش‌افزوده سنگ‌های قیمتی فرآوری شده تا ۷۰۰ درصد قیمت سنگ‌خام و سنگ‌های نیمه‌قیمتی تا ۳۰۰ درصد قیمت سنگ‌خام آنهاست و این آمار و ارقام، ضرورت توسعه تراش گوهر سنگ‌ها و فرآوری آنها را آشکار می سازد. 

گوهر سنگ‌ها و ۵۵۰ هزار شغل 

معاون وزیر صنعت، معدن وتجارت به تازگی اعلام کرد: سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو) در زمینه توسعه صنعت سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به دنبال آن است که در بخش مشاغل خانگی این حوزه تا سال ۱۴۰۵، حدود ۵۵۰ هزار شغل ایجاد کند.

خداداد غریب پور گفته بود: پیش‌بینی می شود تا سال ۱۴۱۰ حدود ۷۰۰ هزار شغل مستقیم ایجاد شود و در بخش معدن و صنایع معدنی هر شغل مستقیم می تواند بین هفت تا ۱۰ نفر شغل غیرمستقیم ایجاد کند.

 بنابر اهداف مورد توجه سازمان ایمیدرو در افزایش سهم ایران در تجارت جهانی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، دستیابی به سهم نیم درصدی تا سال ۱۴۰۵ و سهم یک درصدی تا سال ۱۴۱۰ مورد توجه قرار دارد.

رییس هیات عامل ایمیدرو گفت: فعال سازی بخش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی پیامد افزایش اشتغال و درآمدزایی جدید برای بخش معدن محسوب می شود و در واقع به منزله اتفاق بزرگی در توسعه گوهر سنگ هاست. 

 غریب پور تصریح کرد: براساس برنامه کلان ایمیدرو و همکاری بخش خصوصی، قرار است با واردات سنگ های قیمتی از افغانستان و تراش و فراوری آنها، شاهد افزایش مشاغل جدید در معدن باشیم.

 توسعه گوهر سنگ‌ها دستورکار جدید

معاون وزیر صنعت معدن و تجارت گفت: سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) هر نوع کمکی را برای فعال سازی ظرفیت معادن گوهر سنگ ها و فراوری آنها انجام می دهد.

به گفته وی، صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیت های معدنی به عنوان زیرمجموعه ایمیدرو هم به پشتیبانی از تولید تجارت این صنعت می پردازد و در عین حال تکیه در این حوزه جدید، بخش خصوصی است که وارد عمل شود.

 براساس اطلاعات نشریه Mining انگلستان ارزش تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی سالیانه بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار برآورد شده که از این رقم تایلند با ۲۰ میلیارد دلار و هند با ۱۲ میلیارد دلار بالاترین سهم را در این زمینه به خود اختصاص داده اند.

اقلام سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی 

صادقی یادآور شد: بررسی سنگ هایی که برای جواهر سازی مورد استفاده قرار گرفتند، از کهربا، آمیتیست، مرجان، الماس، زمرد، گارنت، ژاد، ژاسپر، لاپیس، لازولی، مروارید در کوهی، یاقوت قرمز، سرپانتین و فیروزه نام برده می شود. 

ضمن اینکه این سنگ ها نمایانگر میزان ثروت و جایگاه اجتماعی دارنده آن محسوب می شو د و از حدود پنج هزار نمونه کانی فقط ۱۰۰ نمونه به عنوان گوهر مورد استفاد ه قرارمی گیرند.

به گفته مدیر موزه علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور بقیه سنگ های گرانبها در مجموعه «سنگ های نیمه قیمتی» قرار داده شده اند و سنگ های نیمه قیمتی بیشتر از جنس کوارتزند، عقیق، کهربا، آمتیست، آکوامارین، سنگ دلربا یا آونتورین، سنگ یمانی، کریزوکولا، سیترین، گارنت (یاقوت سیلان)، هماتیت، یشم، جاسپر، کهربای سیاه، کونزایت، لاجورد، مالاکیت، سنگ قمر، ابسیدین، انیکس (عقیق سیاه)، زبرجد، رودونیت، سنگ خورشیدی، چشم ببر، تانزانیت، توپاز، فیروزه، تورمالین، علاوه براین بسیاری از سنگ های نیمه قیمتی دیگر هم وجود دارند که در صنعت ساخت جواهرات و اشیای زینتی مورد استقبال قرار دارند.

ایران و جایگاه جهانی در گوهر سنگ‌ها

صادقی گفت: آمارها نشان می دهند که ارزش صادرات سنگ های قیمتی ایران سالیانه حدود ۵۰۰ میلیون دلار است در واقع صادرات به شکل خام‌فروشی است و در عین حال در بین کشورهای آسیایی هیچ کشوری به قدمت ایران نمی توان یافت که تاریخ ۶ هزار ساله در طلا و جواهرسازی داشته باشد. 

وی یادآور شد: اکنون ایران در رتبه پنجاهم جهان در فناوری سنگ های قیمتی قرار دارد و با وجود منابع غنی در این تجارت جهانی به اندازه کافی فعال نیست.

این کارشناس صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی تصریح کرد: مرور تاریخچه صنعت طلا و جواهر نشان می دهد که ایرانیان سالیان طولانی فعالان شاخص این صنعت بوده اند و از صادرکنندگان تولیدات این بخش، اما به دلیل توجه نشدن به بازارهای صادراتی و ارائه ندادن طرح‌های نوین، کشورهای دیگر ایران را بازار هدف خود قرار داده اند و جایگاه خود در صادرات این بخش را از دست داده ایم. 

واقعیتی که کارشناسان و دست اندرکاران گوهر سنگ ها برآن تکیه دارند، صدور خام سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی کشور به خارج، صدور ثروت ملی است و باید برخورد با این پدیده تشدید شود. 

کشورهایی مانند هند، تایلند و چین با بهره گیری از سـنگ های خام صـادراتی کشـورهایی مانند ایران، علاوه بر ایجاد اشـتغال وسـیع در جامعه خود، منابع ارزی قابل توجهی را با فرآوری و تراش این نوع سنگ ها، جذب می کنند.

مصرف بیش از دو میلیارد دلاری

تازه ترین آمارهایی که در زمینه میزان مصرف سنگ های نیمه قیمتی در کشور در فضای رسانه ای از قول محمد کشتی آرای رییس کمیسیون تخصصی طلا در اتاق اصناف ایران انتشار یافته، اینکه میزان مصرف سالانه کشور از سنگ‌های نیمه گران بها بیش از دو میلیارد دلار است که به شکل غیرقانونی وارد می‌شود و مشکلاتی در چارچوب واردات و تعرفه گمرکی وجود دارد.  

وی با اعلام اینکه در کشور سنگهای گران بها وجود ندارد، گفته است همه سنگ های در دسترس نیمه گران بها محسوب می شوند و باید فناوری و علم و فن تراش این سنگ‌ها را کسب کنیم.

پایان سخن

واقعیتی که بررسی های رسانه ای نشان می دهد، نبود تولی گری در حوزه سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی است، وزارت صنعت به دلیل کثرت مشغولیات به ویژه دغدغه تامین کالاهای اساسی مردم ظرف یک دهه گذشته که از عمر ادغام وزارت صنایع و معادن با بازرگانی سپری می شود، اصولا به این بخش در حد ایجاد یک شاخه در معاونت امور معادن و صنایع معدنی هم توجه نداشته و هیچ مرجعیت آماری به روز از میزان تولید، صادرات، اشتغال و ... در این بخش وجود ندارد و کوتاه زمانی است که سازمان توسعه ونوسازی معادن وصنایع معدنی ایران ( ایمیدرو ) آستین همت بالا زده تا به چه دستاوردی برسد به زمان نیاز دارد. 

عمده صادرات سنگ های نیمه قیمتی کشور به شکل خام به ویژه فیروزه نیشابور در اندازه های سالانه چند صد کیلوگرم است و به شکل قاچاق که واردات و صادرات آن جایی ثبت و ضبط نمی شود.

نکته مهمی که سبب شده برخلاف دهه های گذشته به این بخش توجه شده، موضوع آموزش تراش انواع سنگ است که چندان با تقاضای اشتغال همسویی ندارد و نیاز به اطلاع رسانی بیشتر از سوی وزارتخانه ذیربط در این امر ( وزارت صنعت) وجود دارد، تا سهم اشتغال متناسب بیابد.

آمارهای غیر واقعی اعم از ذخایر، استخراج، فرآوری، صادرات و ارزش تجاری سنگ های نیمه قیمتی از مهمترین موانع برای برنامه ریزی در این بخش است، انتظار می رود که سازمان هایی مانند گمرک ضمن ارتقای دانش و آگاهی کارشناسان خود در این بخش با بهره گیری از تخصص بخش مربوطه در وزارت صنعت، در زمینه ورود و خروج این نوع سنگ ها سامانه اطلاعاتی خوبی را شکل دهد و زمینه برنامه ریزی لازم در این بخش باشد.

واقعیت اینکه، موانع تحریم در عرصه های مختلف، رویکردهای جدیدی برای تولیدات داخلی فراهم ساخته و صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی یکی از زمینه های مناسبی است که ضمن توجه به ثروت ملی کشور، ابزاری برای ارزآوری و در عین حال توسعه اشتغال محسوب می شود.