تعاریف واژگان عمومی و کلیات رشته ی مهندسی معدن

ماده معدنی (کانی)(Mineral)

هر ماده یا ترکیب طبیعی که به صورت جامد یا گاز یا مایع و یا محلول در آب در اثر تحولات زمین شناسی به وجود آمده باشد. .

کانه (Ore Mineral)

مواد معدنی یا کانی های موجود در کانسار که دارای ارزش اقتصادی است.

ذخیره معدنی (کانسار)( Ore Deposit)

تمرکز و یا انباشت طبیعی یک یا چند ماده معدنی در زیر یا روی زمین و یا محلول در آب می باشد. بطور کلی کانسار به بخشی از پوسته زمین اطلاق می شود که تحت شرایط خاص زمین شناسی ماده معینی در آن متمرکز شده که از نظر اقتصادی ارزش داشته باشد؛ مقدار ، کیفیت ، محل جغرافیایی و بازار مصرف تعیین کننده ی ارزش اقتصادی کانسار هستند. برای هر کانسار معدنی با توجه به ارزش کانی های موجود در آن، کانی های همراه، باطله های مفید یا مزاحم، از نظر اقتصادی آستانه ای وجود دارد و برای شروع عملیات استخراجی هر ماده معدنی باید این آستانه در ارزیابی ذخیره برآورد شود.

معدن (Mine)

ذخیره معدنی است که بهره برداری از آن مقرون به صرفه باشد.

اکتشاف (Exploration)

تجسس اداری به منظور یافتن کانسار است که شامل عملیاتی از جمله موارد زیر می باشد:

۱) آثاریابی و نمونه برداری و آزمایشات کمی و کیفی.

۲) بررسی های زمین شناسی ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی و مانند آن ها و انجام اموری که برای این گونه بررسی ها لازم باشد.

۳) حفاری روباز و زیرزمینی.

۴) تعیین شکل و کیفیت و کمیت ذخیره معدنی و تهیه نقشه های مربوطه.

کانه آرایی (Ore Dressing)

عبارت است از کلیه عملیات فیزیکی شیمیایی و یا فیزیکوشیمیایی که به منظور جدا کردن قسمتی از مواد باطله از کانه و یا تفکیک کانه ها از یکدیگر انجام می گیرد.

پروانه اکتشاف

مجوزی است که برای انجام عملیات اکتشافی مواد معدنی در محدوده مشخص از سوی وزارت معادن و فلزات صادر می شود.

گواهی کشف

تأییدیه ای که توسط وزارت معادن و فلزات پس از اتمام عملیات اکتشافی و کشف کانه به نام دارنده پروانه اکتشاف صادر می شود.

بهره برداری

مجموعه عملیاتی است که به منظور استخراج و کانه آرایی و به دست آوردن مواد معدنی قابل فروش انجام می گیرد.

بهره بردار

شخص حقیقی یا حقوقی اعم از دولتی تعاونی و خصوصی است که دارای پروانه بهره برداری از وزارت معادن و فلزات باشد.

استخراج ( Exploitation)

مجموعه عملیاتی است که به منظور جدا کردن کانه از کانسار و انتقال آن به محل انباشت مواد انجام می گیرد.

اجازه برداشت

مجوزی است که از سوی وزارت معادن و فلزات برای تأمین مصالح ساختمانی مورد نیاز طرح های عمرانی و برداشت واریزه ها(مواد قابل استفاده معدنی تجمع یافته در مکانی خاص) و ذخایر محدود و جزئی و نیز عملیات آزمایشگاهی صادر می شود.

حقوق دولتی

عبارت است از درآمد دولت ناشی از استخراج بهره برداری و برداشت هر واحد از ماده یا مواد معدنی.

فرآوری

شامل کلیه عملیاتی است که بر روی مواد خام معدنی یا کانه آرایی شده آن ها انجام و در نتیجه موجب تولید مواد اولیه صنعتی می شود.

محل انباشت مواد

محلی است خارج از کارگاههای استخراج و تونلها و چاهها که مواد استخراج شده در آنجا انباشته می شود.

مواد باطله

عبارت است از موادی که در نتیجه استخراج یا کانه آرایی از کانه جدا می گردد.

شن و ماسه معمولی

شن و ماسه ای که حاوی کانی های با ارزش نبوده و یا تفکیک آن ها مقرون به صرفه نباشد و عمدتاً در کارهای ساختمانی راه سازی بتن ریزی و نظایر آن استفاده می گردد.

خاک رس معمولی

خاکی است که برای ساختن خشت و آجر معمولی (غیرنسوز) به کار می رود و نیز در عملیات ساختمانی و راه سازی و کشاورزی از آن استفاده می شود.

خاک صنعتی

خاکی است که به علت داشتن خواص فیزیکی و شیمیایی خاص مصارف صنعتی مختلف دارد.

سنگ لاشه و ساختمانی

سنگهای مختلف موجود در طبیعت که حاوی کانه قابل تفکیک در شرایط کنونی نبوده و عمل آوری آن رایج و معمول و یا مقرون به صرفه نباشد و بنا به تشخیص وزارت معادن و فلزات سنگ تزئینی نیست و عموماً در پی یا دیوارچینی ساختمانها راه سازی و دیواره سازی و امور نظیر آن به کار می رود.

مهندسی معدن( Mining Engineering)

مهندسی معدن مجموعه علوم و فنونی است که از اکتشاف یک کانسار (ذخیره معدنی با ارزش اقتصادی) آغاز و تا فرآوری آن ادامه می یابد. این رشته قدیمی ترین رشته مهندسی دانشگاهی است و در انگلستان پایه گذارده شده است. به علت شرایط سخت کاری، یکی از ۱۰ حرفه دشوار جهان شناخته می شود. مهندسی معدن دارای ۲ گرایش اصلی اکتشاف و استخراج است.

اکتشاف:

این رشته شامل علومی ازقبیل شناخت انواع مختلف کانی ها، مواد معدنی،نحوه شکل گیری مواد معدنی،محل پیدایش انواع مختلف مواد معدنی و علوم و فنون اکتشاف کانسارهای مختلف می باشد.مهمترین علومی که مهندسن اکتشاف با آن درگیرند عبارتند از کانی شناسی،سنگ شناسی(Petrology)،زمین شناسی اقتصادی(Economic Geology)،ژئوفیزیک(Geophysics)،ژئوشیمی(Geochemistry)،ارزیابی ذخایر معدنی و اخیرا دورسنجی(Remote Sensing) که کمک شایانی به مهندسین اکتشاف در رابطه با شناسایی مناطق امید بخش در مراحل اول کار می نماید.

استخراج:

این رشته مجموعه علومی را در بر می گیرد به استخراج ماده معدنی از معدن می انجامد به طور کلی برای استخراج انواع مختلف مواد معدنی در کانسار های گونا گون دو روش استخراج زیرزمینی و روباز وجود دارد که مهندسین استخراج باید قادر باشند با در نظر داشتن فاکتورهای از قبیل نوع کانسار،عمق ماده معدنی و تکنولوژی استخراج و... نوع روش را انتخاب نمایند

علاوه بر دو گرایش پیش گفته و دو گرایش دیگر فرآوری مواد معدنی و مکانیک سنگ نیز از جمله ۴ گرایش تخصصی این رشته محسوب می شود:

۱) اکتشاف

۲) استخراج

۳) فراوری:

این رشته شامل مجموعه عملیاتی است که بر روی ماده معدنی ، پس از استخراج انجام می شود تا آن ماده را قابل مصرف کند. هر ماده معدنی که بطور اقتصادی قابل بهره برداری باشد کانه (ore) نامیده می شود. هر کانه متشکل از تعدادی کانی است که حداقل یکی از آنها کانی با ارزش موجود در ماده معدنی است و در حقیقت ماده معدنی برای دستیابی به آن کانی استخراج می شود، سایر کانیهای متشکله ماده معدنی را گانگ می نامند.به طور کلی برای دستیابی به این مهم یعنی جدایش کانه از باطله مهندسین فراوری چهار مرحله خردایش،جدایش ماده معدنی،انواع روش های آبگیری و سد باطله را مدیریت می کنند.

۴) مکانیک سنگ:

این رشته در حقیقت رشته ای است بین مهندسی معدن و مهندسی عمران که هم اکنون در همه جای دنیا به عنوان یکی از گرایشهای مهندسی معدن شناخته شده است. مهندسین این رشته قادرند فضا های بزرگ زیر زمینی را چه در معادن و چه در مکان های دیگر حفر نموده و آنها را نگهداری نمایند آنها همچنین قادرند در زمینه طراحی سد های مختلف با مهندسین عمران همکاری نمایند. این مهندسین با شناخت کلیه خواص سنگ ها، کلیه عملیات و پرژه هایی که به نحوی در ارتباط با سنگ می باشند را مدیریت می نمایند.

مراحل اکتشاف و استخراج

برای پیدا کردن انواع مختلف مواد معدنی و استخراج آن ها و قابل استفاده نمودن آن مواد مراحل زیر طی می شود:

ـ پی جویی (Demonstrate survey )

ـ اکتشاف

ـ استخراج

ـ فرآوری

اکتشاف کانسارها شامل اکتشاف مقدماتی، نیمه تفصیلی و تفصیلی است با پایان هر مرحله از اکتشاف مهندسان اکتشاف با توجه به افزایش و یا کاهش احتمالات کشف و برآورد هزینه های انجام شده و قابل پیش بینی در مورد ادامه اکتشاف تصمیم می گیرند. هر چند این دانش یکی از دشوارترین دانش ها به لحاظ کاربرد است، اما به علت ارتباط نزدیک با طبیعت و در عین حال بهره گیری از فنون مهندسی از جذابترین علوم است.

استخراج معادن با توجه به فاکتورهای بسیاری نظیر شرایط اقتصادی و فنی و قابلیت دسترسی به کانسار و... به دو صورت کلی روباز و زیر زمینی انجام می گیرد. معدن کاری روباز تا زمانی ادامه پیدا می کند که دیگر استخراج به صورت روباز به صرفه نباشد و پس از آن استخراج به روش زیر زمینی صورت می گیرد.

آن جه که در پی می آید مجموعه ای از عناوین مقالات مجله ی آشنایی با مفاهیم مهندسی نفت، ویژه ی خبرنگاران سیاستی و سیاست پژوهان در بخش مهندسی معدن است که در آینده ارسال خواهد شد.

این مقالات به همت مجموعه ای از دانشجویان کارشناسی ارشد مهندسی مدن دانشگاه ههای تهران در سرویس مسائل راهبردی دفتر مطالعات ایسنا در دست تدوین است.

خواننده با مطالعه ی این مقالات تا حدودی می تواند درک کند که در مراحل مختلف مدیریت یک پروژه ی معدنی به چه فناوری هایی نیاز است. در واقع مجموعه ی این مقالات با ادبیاتی غیرفنی مفاهیمی فنی را برای خواننده توضیح می دهند که با استفاده از آن تا حدودی می توان به ارزیابی عملکرد مدیریت بخش معدن پرداخت. پدید آمدن این امکان برای خبرنگار یا سیاست پژوه، توانایی ارزیابی و پرسش گری بالاتر و دقیق تری را در بررسی کلی سیاست ها و ظرفیت های توسعه ی معادن ایران ایجاد می کند.

تعریف ساده واژه های تخصصی ، قبل از استفاده از آن ها در هر مقاله امکان درک مطلب را برای هر خواننده ای با هر تخصص و دانشی فراهم می کند. توصیه می شود خوانندگان گرامی قبل از مطالعه هر مقاله شماره های پیشین مجموعه را مطالعه کنند.

سرویس مسائل راهبردی ایران، آشنایی با مفاهیم تخصصی و فنی در هر حوزه را مقدمه ی ایجاد یک عرصه عمومی برای گفت وگوی دانشگاهیان و حرفه مندان با مدیران و سیاست گزاران درباره ی سیاست ها و استراتژی ها و برنامه ها در آن حوزه می داند و برای آشنایی خبرنگاران و دانشجویان سیاست پژوه در حوزه های تخصصی، اقدام به تدوین و ارائه ی این متون آموزشی در این باره می کند.

سرویس مسائل راهبردی ایران rahbord.isna@gmail.com آمادگی خود را برای دریافت پیشنهادات و مقالات دانشجویان، پژوهشگران، حرفه مندان، مدیران و سیاست گذاران محترم در این باره اعلام می کند و اظهار امیدواری می کند ایجاد یک عرصه عمومی برای گفت وگوی دانشگاهیان و حرفه مندان با مدیران و سیاست گذاران ضمن مستندسازی تاریخ سیاست گذاری و نظارت عمومی بیشتر بر فرآیند سیاست گذاری عمومی، موجب طرح دیدگاه های جدید و ارتقای کیفیت فرآیند سیاست گذاری در هر حوزه شود.

سرویس مسائل راهبردی خبرگزاری دانشجویان ایران از همکاری دانشجویان و متخصصان مهندسی نفت برای تکمیل عناوین و یا ویرایش و تکمیل هر یک از مقالات ارسال شده استقبال می کند.

تدوین:

مهندس علی حمیدی ـ فارغ‌التحصیل مهندسی اکتشاف معدن ـ دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی نفت دانشکده فنی دانشگاه تهران ـ خبرنگار مهندسی معدن سرویس مسائل راهبردی ایران