زمین شناسی

اطلاعات معدنی و زمین شناسی

قبل از استخراج مواد معدنی به روش روباز، لازم است که اندازه و شکل نهایی معدن به منظور تعیین میزان ذخیره قابل استخراج و میزان باطله برداری و همچنین تعیین محل سد باطله و دیگرسیسات سطحی، طراحی شود. محدودۀ معدن تابع پارامترهای مختلفی می باشد که ممکن است در طول عمر معدن، بدلیل تغییر این پارامترها چندین بار بازنگری شود. بنابر این استفاده از کامپیوتر برای طراحی مجدد در کوتاهترین زمان ممکن ضروری است. پس از اختراع کامپیوتر و استفاده همه جانبه آن، الگوریتمهای مختلفی نظیر روش مخروط شناور، روش گراف تئوری لرچ و گروسمن و. . جهت طراحی محدودۀ بهینه نهایی معرفی شده است. از میان این الگوریتمها، روش گراف تئوری لرچ و گروسمن تنها روشی است که قادر است محدودۀ بهینه واقعی را در تمام مدلها محاسبه نماید. پیچیدگی این روش و نیاز به وقت کامپیوتری بالا جهت حصول به جواب از معایب روش مذکورمی باشد. روش مخروط شناور به دلیل اینکه در مدت زمان کمتری قادر است محدودۀ بهینه را محاسبه نماید و همچنین به دلیل سادگی، از سایر الگوریتمها بیشتر استفاده می شود. این الگوریتم در بعضی از حالات قادر به تعیین محدودۀ بهینه نیست. به همین دلیل روش مخروط شناور دو برای بر طرف نمودن بعضی از معایب روش مذکور توسط رایت ارائه و ادعا شده است که این روش قادر به تعیین محدودۀ بهینه واقعی می باشد .

قبل از استخراج مواد معدنی به روش روباز، لازم است که اندازه و شکل محدودۀ نهائی معدن جهت تعیین میزان ذخیره قابل استخراج و مقدار باطله برداری، طراحی برنامه ریزی تولید و تعیین محل دیگر تاًسیسات سطحی نظیر مسیرهای دسترسی، دپوی باطله، کارخانه های فرآوری تعیین گردد. محدودۀ معدن که تابع پارامترهای مختلفی نظیر عیار ماده معدنی، عیار حد، هزینه های استخراج، باطله برداری و فرآوری،راندمان و قیمت ماده معدنی می باشد ممکن است در طول عمر معدن بدلیل تغییر این پارامترها و یا کسب اطلاعات اکتشافی جدید چندین بار بازنگری شود. بنابر این استفاده از کامپیوتر جهت طراحی معدن ضروری است. برای تعیین محدودۀ معدن روشهای مختلفی استفاده می شود. این روشها را می توان به سه دسته کلی شامل طراحی دستی، طراحی کامپیوتری و طراحی بهینه تقسیم نمود. از میان اینها روشهای طراحی بهینه که بر اساس الگوریتمهای مشخصی محدودۀ نهائی معادن روباز را تعیین می کنند از اهمیت خاصی برخوردار است. استفاده از کامپیوتر برای طراحی بهینه محدودۀ معادن روباز معمولا" با ساختن یک مدل بلوکی از کانسار شروع می شود. برای این منظور ابتدا ذخیره بصورت یک بلوک بزرگ در نظر گرفته می شود بطوری که تمام نواحی کانه سازی شده را در بر گیرد. سپس در مرحله بعد آنرا به بلوکهای کوچکتر تقسیم نموده و به هر کدام عیار تخمینی کانه یا ارزش آن اختصاص داده می شود. بلوکهای مذکور ممکن است شکل و ابعاد مختلفی داشته باشند. مدلهای بلوکی کانسار با توجه به تقسیم آن به بلوکهای کوچکتر، مدل سه بعدی منظم، سه بعدی نا منظم، دو بعدی منظم و دو بعدی نامنظم گویند که از میان اینها مدل سه بعدی منظم که در آن تمام بلوکها به یک اندازه هستند استفاده بیشتری دارد. ارتفاع بلوکها در این مدل را معمولا" به اندازه ارتفاع طراحی شده پله در نظر می گیرند ولی ابعاد افقی آنها بستگی به اطلاعات اکتشافی و فواصل نمونه برداری دارد. طراحی بهینه محدودۀ نهائی در معادن روباز موضوعی است پیچیده که مستلزم انجام محاسبات بسیاری می باشد. پس از اختراع و توسعه همه جانبه کامپیوتر الگوریتمهای زیادی جهت تعیین محدودۀ بهینه معادن روباز معرفی شده که هدف اصلی همه آنها پیدا کردن مجموعه بلوکهایی است که اگر استخراج شوند سود بدست آمده تحت محدودیتهای فنی و اقتصادی حداکثر شود. مهمترین الگوریتمهای طراحی بهینه محدوده نهائی در معادن روباز عبارتند از: روش مخروط شناور، روش برنامه ریزی پویا ، الگوریتم کوروبوف ،روش لرچ و گروسمن،روش گراف تئوری

در سال 1999 برای بر طرف کردن بعضی ضعفهای روش مخروط شناور از روش مخروط شناور دو اولین بار توسط رایت

 معرفی گردید. بر طبق ادعای نامبرده، روش مذکور در عین سادگی قادر به تعیین محدودۀ بهینه واقعی در معادن روباز می باشد بدون اینکه ادعای مذکور به اثبات برسد .

روشهای مختلف مخروط شناور

روشهای مختلف مخروط شناور ساده ترین راه حل را برای تعیین محدودۀ بهینه معادن روباز ارائه می دهد که در سال 1966 توسط کارلسون توضیح داده شده است . در این روش برای هر بلوک مثبت (ماده معدنی) یک مخروط معکوس با توجه به زاویه شیب پایداری معدن طوری ساخته می شودکه راس آن در بلوک ماده معدنی باشد. سپس ارزش بلوکهای واقع در داخل مخروط را با هم جمع کرده ودر صورتیکه نتیجه مثبت باشد تمام بلوکهای واقع در داخل آن جزء، محدودۀ معدن در نظر گرفته میشوند. در غیر اینصورت جستجو برای بلوکهای مثبت دیگر ادامه می یابد. در این روش، جستجو برای بلوکهایماده معدنی از طبقه اول شروع شده و به طرف طبقات پائینتر ادامه می یابد. گرچه این روش بسیار ساده است و تهیه برنامه کامپیوتری آن نیز آسان می باشد ولی این الگوریتم قادر نیست در بعضی از مدلها محدودۀ بهینه را پیدا نماید.

روش لرچ و گروسمن

 این روش که بر اساس نظریه گرافها استوار است در سال 1965 توسط لرچ و گروسمن معرفی گردید و تنها روشی است که ثابت شده است در همه حالات محدودۀ بهینه واقعی را بدست می آورد. روش مذکور مدل بلوکی اقتصادی کانسار را به یک گراف مستقیم تبدیل می نماید که در آن هر بلوک با گره و ارتباط بین آنها با بردار طوری نشان داده می شود که نمایانگر یک پیت قابل اجرا باشد.

در گراف مذکور مجمو عه ای از گره ها را که با توجه به شیب پایداری معدن می تواند تشکیل یک پیتقا بل اجرا را نمایدکلوژر می گویند. هر کلوژر دارای ارزشی است که برابر مجموع ارزش گره های(بلوکهای) داخل آن است. لذا این الگوریتم با استفاده از یک سری قواعد سعی می کند که کلوژر یا پیت بابیشترین ارزش اقتصادی را پیدا نماید. مهمترین مزیت این روش قابلیت آن برای پیدا کردن محدودۀ بهینه واقعی معادن روباز در همه حالات است. معایب آن عبارتند از:

1 پیچیدگی روش: یکی از انتقاداتی که بر این روش وارد شده است پیچیدگی الگوریتم وهمچنین مشکل بودن تهیه برنامه کامپیوتری آن است که از عهده یک مهندس معدن بادانش متوسط خارج است. خیلی ها این انتقاد را وارد ندانسته و اظهار داشته اند در صورت تهیه نرم افزار صحیح بر اساس این روش نیاز به دانستن جزئیات آن نیست.

2 صرف وقت کامپیوتری زیاد برای حصول به جواب: در این شکی نیست که این روش با مقایسه با روشهای دیگر نیاز به صرف مدت زمان زیاد وقت کامپیوتر برای رسیدن به جواب دارد. بهمین دلیل الگوریتمهای دیگری برای رفع این عیب معرفی گردیده است. در حال حاضر با توجه به پیشرفت سریع کامپیوتر، این عیب بزرگی نیست

3 مشکلات مربوط به استفاده از شیبهای متغیر: در محدودۀ معدن با توجه تنوع سنگهایمختلف و درزه و شکستگی ها ممکن است شیب پایداری دیواره متغیر باشد. بنا بر این الگوریتمهای طراحی بهینه بایستی قادر باشند محدودۀ معدن را با شیبهای متغیر طراحی نمایند. یکی دیگر از معایب این روش مشکل بودن اصلاح آن برای استفاده از شیبهای متغیر

 می باشد که کوششهای زیادی برای رفع آن صورت گرفته است. این مشکل نیز با طرح یک روش کلی پیشنهاد شده توسط نگارنده بر طرف گردیده و یک نرم افزار تحت ویندوز بر اساس روش مذکور و با شیب های متغییر تهیه شده است لذا با توجه به معایب فوق، تحقیق و جستجو برای تهیۀ یک الگوریتم که در عین سادگی، بتواند محدودۀ بهینه واقعی را در زمان کم تعیین نماید توجیه پذیر است

13-1)روش مخروط شناور دو

 روش مخروط شناور دو اولین بار در سال 1999 توسط رایت برای بر طرف کردن بعضی از ضعفهای روش مخروط ارائه شد و بر طبق ادعای نامبرده، روش مذکور قادر به تعیین محدودۀ بهینه واقعی در معادن روباز می باشد. الگوریتم این روش با انجام کمی تغییرات در شکل 2 نشان داده شده است. در روش مذکور، شبیه روش مخروط شناور جستجو برای بلوکهای ماده معدنی از طبقه اول شروع شده و به طرف طبقات پائینتر ادامه می یابد و برای هر طبقه عملیات زیر زیر انجام می شود.

1 برای هر بلوک مثبت( (ماده معدنی) یک مخروط معکوس با توجه به زاویه شیب پایداری معدن طوری ساخته می شود که راس آن در بلوک ماده معدنی باشد و سپس ارزش آن محاسبه می گردد.

2 پس از اتمام محاسبۀ ارزش مخروط استخراجی تمام بلوکهای مادۀ معدنی در طبقۀ مورد بررسی، مخروط استخراجی با بالاترین ارزش را پیدا کرده و آنرا جزء محدودۀ معدن فرض کرده و ارزش تجمعی پیت را محاسبه می نمایند

3 پس از اصلاح مدل بلوکی اقتصادی قدمهای مذکور برای بقیه بلوک های مثبت انجام می گردد. پس از انجام مراحل فوق بلوک با بالاترین ارزش تجمعی را پیدا کرده و در صورتیکه مقدار آن مثبت باشد مخروط های استخراجی برای این بلوک به محدودۀ بهینه اضافه می گردد

روش مخروط شناور دو گرچه این روش توانسته است بعضی از ضعفهای روش مخروط شناور رابپوشاند و نتایج بهتری نسبت به آن بدست آورد ولی با توجه بررسی های مذکور این الگوریتم قادرنیست در بعضی از مدلها محدودۀ بهینه واقعی را پیدا نماید. علیرغم معایب مذکور این روش در مقایسهبا روش لرچ و گروسمن دارای مزایای زیر است:

1 روش مذکور در مدت کمتری محدودۀ بهینه را محاسبه می نماید.

2 این روش بسیار ساده است و درک و فهم الگوریتم آن نیز آسان می باشد.

3استفاده از زاویۀ شیب متغیر در این روش به سهولت انجام می گیرد.

4 تهیۀ برنامۀ کامپیوتری برای الگوریتم روش مذکور آسان می باشد.

اکثر متولیان و فرهیختگان جامعه به خوبی می دانند که کشور پهناور و باستانی ما، ایران، حدود یک درصد از کل جمعیت و مساحت کره خاکی را دارا می باشد. با توجه به تمدن کهن این مرز و بوم، سوابق با ارزش و طولانی در زمینه های مختلف علمی و دارا بودن ذخایر و نعمت های الهی، انتظار معقول این است که ما بتوانیم حداقل یک درصد کل صادرات دنیا را به خود اختصاص دهیم.

ولی بنا به دلایل متعدد وضعیت به گونه ای دیگر است و متأسفانه سهم ایران از تجارت جهانی با احتساب صادرات نفت خام فقط حدود 5% درصد می باشد. حال اگر درآمدهای حاصل از صادرات نفت را از مجموع صادرات کسر کنیم، صادرات غیر نفتی ما با ارزش 9/11 میلیارد دلار تنها حدود یک دهم درصد تجارت جهانی را تشکیل می دهد. نکته تأسف آور دیگر این که در بین کشورهایی که موفق به دستیابی به مبانی اقتصاد خرد شده اند نامی از کشور ایران برده نمی شود. از سوی دیگر حداقل در دو دهه گذشته تمامی مسئولین و متولیان اقتصادی کشور بارها اعلام کرده اند که با توجه به شرایط اقتصادی و سیاسی دنیا اقتصاد کشور نباید تنها متکی به درآمدهای نفتی باشد. به گفته آنان ضروری است که با سرمایه گذاری در سایر استعدادهای نهفته اقتصادی، محورهای جدید تولیدی بوجود آید و سیاست صادرات محصولات صنعتی و معدنی به بازارهای جهانی و توسعه همه جانبه و پایدار کشور مورد توجه قرار گیرد. یکی از امکانات بالقوه نیل به این هدف بسیار مهم و اساسی برخورداری از انواع ذخایر معدنی است. براساس بسیاری از گزارشات علمی و فنی و همچنین نظرات کارشناسان و افراد مجرب، بخش معدن و به دنبال آن صنایع معدنی در ایران از چنان  قابلیت هایی برخوردار هستند که در صورت برنامه ریزی های اصولی و تدوین استراتژی صحیح با نظارت دولت و استفاده از بخش خصوصی می توان اقتصاد کشور را به میزان زیادی شکوفا و بسیاری از مشکلات اقتصادی ـ اجتماعی نظیر عدم اشتغال را نیز مرتفع ساخت. اما یکی از ذخایر ارزشمند، متنوع و گسترده در کشور ما وجود انواع سنگ های ساختمانی و تزئینی است و امروزه بیشترین فعالیت بخش خصوصی نیز حول همین مواد معدنی متمرکز است. شناسایی و وجود ذخایر میلیاردی و متنوع به لحاظ سنگ، کیفیت بافت و سایر مواد از امتیازاتی است که در کمتر کشوری می توان آن را یافت. همچنین با یک بررسی کلی می توان به این نتیجه رسید که اگر حمایت های کافی از هر دو بخش یعنی معادن و کارخانجات فرآوری سنگ تزئینی در برنامه کار دولت محترم قرار گیرد نتایج حاصله در زمانی نه چندان طولانی، نقشی اساسی در توسعه اقتصادی کشور ایفا خواهد کرد. از آنجا که بررسی مختصر وضعیت صنعت سنگ اهمیت و ضرورت توجه بیشتر به این صنعت را روشن تر می سازد لذا موارد ذیل به طور خلاصه ذکر می گردد :

1ـ بنا به اظهارات مسئولین مختلف وزارت صنایع و معادن تولید معادن سنگ های ساختمانی و تزئینی در ایران در طول چند سال گذشته (هرچند آمار و ارقام مستندی در دسترس نیست) بین 10 تا 13 میلیون تن برآورد شده است، که این میزان حدود 8% تولید جهانی می باشد.

2ـ با توجه به تولید حدود 13 میلیون تن سنگ در سال، سهم کشور ما در تجارت جهانی این محصول از نظر وزنی حدود 5/1 درصد است. بعلاوه عمده صادرات سنگ های تزئینی ایران از نظر وزنی صادرات سنگ های خام و کار شده است و در واقع نسبت ارزشی صادرات، بسیار پائین تر از درصد مذکور می باشد.

3ـ آمار جهانی نشان می دهد که حدود 55 درصد سنگ های استحصالی از معادن سنگ های تزئینی دنیا به صورت محصولات فرآوری شده وارد چرخه تجارت بین المللی می شوند. با توجه به این که ارزش افزوده صادرات سنگ فرآوری شده چندین برابر صدور سنگ های خام می باشد، و براساس برآوردها مصرف جهانی سنگ از 886 میلیون متر مربع در سال 2004 به حدود 9/4 میلیارد متر مربع در سال 2025 خواهد رسید لذا بازارهای بین المللی به طور پیوسته شاهد رقابت فشرده بازیگران اصلی این عرصه خواهند بود و مسلماً در این رقابت کشورهایی مانند هند، چین و ترکیه خواهند کوشید حداکثر نفع را ببرند. در این میان سؤال اساسی این است که جایگاه ما در تجارت بین المللی چند ده میلیاردی آینده در کجا خواهد بود؟

4ـ مشکلاتی مانند بالا بودن نرخ داخلی، بالا بودن نرخ و هزینه تسهیلات مالی، عدم پذیرش پروانه های بهره برداری معادن به عنوان وثیقه معتبر در بانک های کشور، پایین بودن بازدهی نیروی کار و راندمان تولید، بالا بودن نرخ تأمین اجتماعی، عدم توجه به تأمین بودجه های لازم و کافی برای امور آموزشی و تحقیقاتی، بالا بودن سود و تعرفه های بازرگانی برای اقلام وارداتی و هزینه ها و نیرویی که باید صرف امور مختلف بورکراسی گردد، مواردی هستند که باید با همت و تلاش مسئولین محترم و طی اقداماتی اساسی و عاجل مرتفع شوند، تا قدرت رقابت تا حد زیادی برای معادن و کارخانجات فرآوری سنگ کشورمان فراهم آید. لازم به ذکر است که در بعضی از کشورها امکاناتی مانند یارانه های اعطایی در زمینه حمل و نقل، کرایه حمل خارجی مواد اولیه خطوط تولید، معافیت های گمرکی برای مواد اولیه و ابزار تولید، جوایز صادراتی مناسب و ... مشوق هایی هستند که تولیدکنندگان ایرانی فعلاً از آنها بی بهره اند.

اما با وجود تمام مشکلات یاد شده، مسئولین و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی (کمیسیون صنایع و معادن) با طرح رفع موانع تولید و سرمایه گذاری های صنعتی، سعی و تلاش خود را برای اصلاح قوانین و مقررات و باز کردن گره های کوری که سر راه تولید می باشند، آغاز کرده اند. سخنان ریاست محترم جمهور و وزیر محترم بازرگانی در مراسم روز ملی صادرات نیز بیانگر این مطلب است که مسئولین از مسائل و مشکلات فرآوری تولید و صادرات کشور آگاهند. لذا امید است سازمان های ذیربط مانند صنایع و معادن، وزارت بازرگانی و سازمان توسعه تجارت ایران، که قطعاً خواستار پیشرفت روز افزون کشور، ارتقای صنایع و امور تولیدی می باشد با کمک کلیه دست اندرکاران بتوانند موانع موجود را از پیش پا بر دارند تا صنعت سنگ به جایگاه مناسب و درخور استعدادهای خدادادی دست یابد.

به منظور ارزیابی یک طرح استخراجی سه روش کلی وجود دارد:

بازگشت سرمایه ( pay back)

ارزش خالص فعلی (net present value)

نرخ بازگشت داخلی (interval rate of return)

در روش بازگشت سرمایه، بازگشت سرمایه ملاک ارزیابی طرح قرار می گیرد و هرچه طرحی در مدت زمان کوتاهتری اصل سرمایه اولیه را بازگشت کند آن طرح جذابیت بیشتری خواهد داشت. روش بازگشت سرمایه مخصوصاً در شرایطی که بازگشت سریع سرمایه از اهمیت زیادی برخوردار است استفاده می شود. در روش ارزش خالص فعلی ابتدا تمامی درآمدهای آینده با یک نرخ تنزیل مناسب به معادل درآمدها در زمان شروع پروژه تبدیل شده و سپس سرمایه اولیه مورد نیاز پروژه از آن کسر می شود عدد به دست آمده به عنوان شاخص NPVدر مقایسه ها شناخته می شود. در روش نرخ بازگشت داخلی دنبال نرخ بهره ای می گردیم که اگر تمام درآمدهای آینده را با آن نرخ بهره به زمان اول پروژه تنزیل کنیم آنگاه درآمد تنزیل شده با میزان سرمایه گذاری برابر شود.

به منظور ارزیابی یک طرح استخراجی سه روش کلی وجود دارد:

بازگشت سرمایه ( pay back)

ارزش خالص فعلی (net present value)

نرخ بازگشت داخلی (interval rate of return)

در روش بازگشت سرمایه، بازگشت سرمایه ملاک ارزیابی طرح قرار می گیرد و هرچه طرحی در مدت زمان کوتاهتری اصل سرمایه اولیه را بازگشت کند آن طرح جذابیت بیشتری خواهد داشت. روش بازگشت سرمایه مخصوصاً در شرایطی که بازگشت سریع سرمایه از اهمیت زیادی برخوردار است استفاده می شود. در روش ارزش خالص فعلی ابتدا تمامی درآمدهای آینده با یک نرخ تنزیل مناسب به معادل درآمدها در زمان شروع پروژه تبدیل شده و سپس سرمایه اولیه مورد نیاز پروژه از آن کسر می شود عدد به دست آمده به عنوان شاخص NPVدر مقایسه ها شناخته می شود. در روش نرخ بازگشت داخلی دنبال نرخ بهره ای می گردیم که اگر تمام درآمدهای آینده را با آن نرخ بهره به زمان اول پروژه تنزیل کنیم آنگاه درآمد تنزیل شده با میزان سرمایه گذاری برابر شود.

 ارزیابی طرح های استخراجی

به منظور ارزیابی یک طرح استخراجی سه روش کلی وجود دارد:

بازگشت سرمایه ( pay back)

ارزش خالص فعلی (net present value)

نرخ بازگشت داخلی (interval rate of return)

هریک از روش های ذکر شده در بالا برای استفاده در شرایط خاصی مناسب می باشد.

روش بازگشت سرمایه:

در این روش بازگشت سرمایه ملاک ارزیابی طرح قرار می گیرد و هرچه طرحی در مدت زمان کوتاهتری اصل سرمایه اولیه را بازگشت کند آن طرح جذابیت بیشتری خواهد داشت. روش بازگشت سرمایه مخصوصاً در شرایطی که بازگشت سریع سرمایه از اهمیت زیادی برخوردار است استفاده می شود. کاربرد دیگر روش بازگشت سرمایه در شرایط ناپایدار بازار است. روش بازگشت سرمایه دارای این خصوصیت است که ارزش زمانی پول را مد نظر نمی گیرد برای مواردی که مایل باشیم تا ارزش زمانی پول را نیز در ارزیابی خود موثر بدانیم شیوه تنزیل شده ای ارائه شده است که در این روش ابتدا بازگشت های آینده به زمان سرمایه گذاری (ابتدای طرح) تنزیل شده و هرکدام از دو طرح که زودتر سرمایه را بازگشت کند سودآورتر خواهد بود.

روش ارزش خالص فعلی

 در این روش ابتدا ابتدا تمامی درآمدهای آینده با یک نرخ تنزیل مناسب به معادل درآمدها در زمان شروع پروژه تبدیل شده و سپس سرمایه اولیه مورد نیاز پروژه از آن کسر می شود عدد به دست آمده به عنوان شاخص NPVدر مقایسه ها شناخته می شود.

در این روش اگر مقدار NPV‌برای یک طرح عدد مثبت به دست آید آن طرح قابل قبول و سود آور شناخته می شود و اگر مقدار NPVمنفی باشد طرح زیان آور خواهد بود.

روش نرخ بازگشت داخلی

 در این روش دنبال نرخ بهره ای می گردیم که اگر تمام درآمدهای آینده را با آن نرخ بهره به زمان اول پروژه تنزیل کنیم آنگاه درآمد تنزیل شده با میزان سرمایه گذاری برابر شود. این میزان بهره را نرخ بازگشت داخلی می نامیم .

بر اساس ارزیابی این روش اگر نرخ بازگشت یک طرح از نرخ بهره سرمایه بیشتر باشد آنگاه طرح سودآور شناخته می¬شود.و اگر کمتر باشد آنگاه طرح زیان آورر شناخته خواهد شد.

مقایسه روش ها

 در بین سه روش مطرح شده روش بازگشت سرمایه ارزش زمانی پول را در نظر نمی گیرد و در کنار این محدودیت روش بازگشت سرمایه کاربردهای خاص خودش را دارد که به آنها اشاره شد.

 پس از ارزیابی به دو روش ارزش خالص فعلی و نرخ بازگشت داخلی از دیدگاه های مختلف می توان چنین نتیجه گرفت:

از روش ارزش خالص فعلی برای اولویت بندی بین طرح ها استفاده شود.

از روش نرخ بازگشت داخلی برای سودآور بودن طرح استفاده شود.

فلات پهناور ایران، سرزمینی کوهستانی و بلند است که در جنوب باختری قاره آسیا قرار دارد. این سرزمین فلات ارمنستان و آسیای صغیر را در شمال باختری به فلاتهای پامیر و تبت در خاور مرتبط می سازد. از نظر موقعیت طبیعی یکی از ویژگیهای اساسی فلات ایران تعلق آن به سیستم بزرگ کوههای چین خورده آلپ ـ هیمالیا می باشد. دیواره عظیم البرز در شمال و رشته کوه زاگرس در باختر و جنوب باختری مؤید این امر می باشد.

پیکره ناهمواریهای ایران به دلیل عملکرد نیروهای درونی زمین (نیروهای تکتونیکی) در اواخر دوران سوم زمین شناسی به صورت فعلی در آمده اند و در طول زمان کواترنری، عوامل فرسایش چهرة کنونی ناهمواریها را تکامل بخشیده اند.

ناهمواریهای ایران با در نظر گرفتن موقعیت طبیعی، نوع توپوگرافی و جهت برجستگی ها و زمان پیداش آنها به واحدهای اصلـی زیر تقسیم شده اند، کـه مـرزهای طبیعی و محـلی مانند مخلـوط گسـله های اصلـی، فرورفتگی ها و رودخـانه ها، زیر واحدهای جداگانه ای را برای هر یک از واحدهای نامبرده در ذیل ترسیم می نمایند. (لازم به تذکر است که این تقسیم بندی براساس ویژگیهای جغرافیای است) 1ـ کوههای شمالی. 2ـ کوههای باختری و جنوبی. 3ـ کوههای خاوری. 4ـ کوههای مرکزی.

 1ـ کوههای شمال ایران : کوهای شمال ایران بخشی از کمربند چین خورده حوزة آلپ ـ هیمالیا می باشد، که از کوههای آرارات در مرز ترکیه شروع شده و با امتداد باختری ـ خاوری به طول تقریبی 1800 کیلومتر تا کوههای هندوکش در افغانستان کشیده شده است. این نوار عظیم کوهستانی در کشور در بر گیرنده کوههای آذربایجان، کردستان شمالی، طالش، رشته کوه البرز و خراسان شمالی می باشد

2ـ کوههای باختری و جنوبی ایران : این واحد بزرگ کوهستانی بخش عمده ای از جبهه جنوبی فلات ایران را در بر می گیرد که از کوههای کردستان جنوبی در مرز ایران و عراق شروع شده و تا مرز ایران و پاکستان در جنوب خاوری امتداد دارند. بلندیهای این واحد از شمال خاوری به برخی از چاله های داخلی و از سوی باختر و جنوب بر جلگه ای کم ارتفاع عراق، خلیج فارس و دریای عمان مشرف هستند. با در نظر گرفتن چگونگی چین خوردگی و عوامل تغییر شکل ناهمواریها، واحد مذکور به دو بخش جداگانه زاگرس و مکران تقسیم می شود.

3ـ کوههای خاوری : کوههای خاوری ایران دربرگیرنده مجموعه کوههای خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان است، که توسط گسله های بزرگ از شمال و باختر به ترتیب از کوههای شمال خاوری و کوههای مرکزی جدا شده اند. کوههای (خاف ـ آهنگران) و (فردوس ـ سیمرغ) و کوههای (گناباد ـ بیرجند) در شمال این واحد جای گرفته اند و توسط گسل بزرگ دورونه از واحد شمال خاوری جدا می شوند. و از سوی باختر توسط گسل نایبند و دشت لوت از کوههای مرکزی جدا می گردند. کوههای سیستان از سوی باختر به بیابان لوت و از سوی خاور به دشت سیستان مشرف هستند. از بلندترین کوههای آن پلنگ کوه می باشد. کوههای بلوچستان در جنوب کوههای سیستان از باختر به دشت لوت و از خاور به بیابان ما شکل محدود می شوند. مرتفعترین قله این واحد، کوه تفتان با ارتفاع 4042 متر است. همزمان با تشکیل دیگر کوههای آتشفشانی ایران در اوایل کواترنری، خروج گدازه ها، توده های بزرگی را بین خاش و میرجاوه پدید آورده است

4ـ کوههای مرکزی ایران : در مثلث داخلی فلات ایران کوههای مرکزی گاه به صورت رشته کوه و گاه به صورت منفرد پراکنده شده اند. این کوهها از دشت رزن شروع شده و تا کوههای مشرف به چاله جازموریان امتداد دارند. ارتفاع عمومی کوهها از شمال باختری به سوی جنوب خاوری افزایش می یابد. از بلندترین کوههای آن می توان شیرکوه با ارتفاع 4075 متر در جنوب یزد و کوه کرکس با ارتفاع 3895 متر در منطقه را نام برد. در نتیجه شدت فوران های آتشفشانی توأم با بالا آمدگی توده های آذرین در نیمه جنوب خاوری این واحد کوهستانی رشته کوههای هزار و لاله زار را پدیدار شده اند. یکی دیگر از مشخصات این واحد پراکندگی گنبدهای نمکی در شمال آن می باشد.واحدهای زمین ساختی ایران :

واحدهای زمین ساختی عبارتند از نواحی که دارای سرگذشت زمین شناسی و تاریخی مشابهی می باشند. در تعیین یک واحد تکتونیکی شش عامل رخساره های سنگی، فعالیت های ماگمائی، دگرگونی، فازهای کوه زایی، شیوة چین خوردگی و بالاخره روندها، اهمیت داشته و نقش اساسی را به عهده دارند. واحدهای زمین ساختی ایران اجمالاً به صورت زیر می باشد.

1ـ جبهه های پایدار

ایران زمین بین دو سپر عربستان در جنوب غربی و ورق توران در شمال شرق قرار گرفته است. پلاتفرم عربستان به طرف شمال شرقی ادامه یافته و به وسیله رسوبات آبرفتی دشت خوزستان پوشیده می شود. ورق توران نیز در ترکمنستان قرار دارد. دنباله این ورق در نواحی سرخس با رسوبات جوان پوشیده است. لبة جنوبی این ورق کوهستان های کپه داغ می باشد.

2ـ کوهستان های زاگرس

کوهستان های زاگرس، با امتداد شمال غرب ـ جنوب شرق دنباله رشته کوه های جنوبی آلپ می باشد.

زاگرس به طور عرضی به نواحی مختلفی تقسیم بندی شده است، که عبارتند از :

الف ـ کمربند چین خورده زاگرس

ب ـ زاگرس مرتفع

ج ـ ناحیه سنندج ـ سیرجان

د ـ ناحیه ارومیه ـ بزمان

الف ـ کمربند چین خورده زاگرس

سپر عربستان با شیب کمی به طرف شمال شرقی ادامه یافته و رسوبات دوران اول تا نئوژن بدون دگر شیبی زاویه ای در روی آن گسترش یافته اند. حوزة زاگرس از ابتدای دوران دوم از سایر قسمت های ایران با وجود یک نشست دائمی تمیز داده می شود. وجود رسوبات تبخیری سازند هرمز موجب عدم هماهنگی در چین خوردگی این ناحیه گردیده است. همچنین گنبدهای نمکی متعلق به سازند هرمز در این کمربند چین خورده مشاهده می شود. به طوریکه قبلاً اشاره شد، روند کلی کمربند چین خورده زاگرس شمال غربی ـ جنوب شرقی است و محور چین ها نیز همین روند را نشان می دهد. اما نوعی موجسانی در چین ها مشاهده می گردد که جهت شمال ـ جنوب را نشان می دهد و با روند بسیار کهن شمال ـ جنوب سپر عربستان موازی است. این حرکات رابطه نزدیک بین کمربند چین خورده زاگرس و سپرعربستان را نشان می دهد. رسوبات زاگرس با ضخامت چندین هزارمتر در کوهزایی آلپی پایانی چین خوردگی یافته اند.

ب ـ زاگرس مرتفع

این ناحیه را به عنوان روراندگی زاگرس یا زون خرد شده زاگرس نامیده اند. کمربند چین خورده زاگرس بدون سر حدی تند به ناحیه باریکی از روراندگی های متعدد که به خط راندگی اصلی در طرف شمال شرقی ختم می شود، منتهی می گردد. در این ناحیه رسوبات دوران اول و دوم در چندین روراندگی فلس مانند به روی طبقات جوانتر دوران دوم و سوم رانده شده اند. روند این ناحیه مانند کمربند چین خورده زاگرس است. زاگرس مرتفع عمیق ترین بخش حوضه زاگرس را با سنگهایی چون مارن، رادیولاریت و افیولیت متعلق به دوران دوم نشان می دهد. اختلافات عمده زاگرس مرتفع با کمربند چین خورده زاگرس در وجود افیولیت ها و رادیولاریت، فاز کوهزایی لارامی و به طورکلی نوع رسوبات عمیق تر دریایی است.

ج ـ ناحیه سنندج ـ سیرجان

در مورد این ناحیه دو موضوع مورد بحث است. اول آن که برخی از محققین ناحیه سنندج ـ سیرجان را جزیی از زاگرس

می دانند و دوم آن که به علل شباهت های متعددی که این ناحیه با مرکز ایران دارد آن را از ناحیه زاگرس جدا می نمایند. شباهت این ناحیه با زاگرس به علت روند عمومی شمال غربی ـ جنوب شرقی آن است. این ناحیه پس از راندگی اصلی زاگرس قرار گرفته و از نظر سرگذشت ساختمانی با مرکز ایران و البرز نزدیک است. وضعیت رسوبگذاری، ساختمانی و ناپیوستگی های متعدد این ناحیه به شمال و مرکز ایران شبیه است. آن چه که موجب تشخیص این ناحیه از مرکز و شمال ایران است، نبودن ولکانیک های دوران سوم در آن و وجود روند عمومی زاگرس و بالاخره توسعه فوق العاده ناقص رسوبات دوران سوم در این ناحیه است. توده های نفوذی اواخر ژوراسیک و دوران سوم از نوع گرانیت و دیوریت در این ناحیه فراوانند. سنگهای دگرگونی با رخساره آمفیبولیت که به پرکامبرین نسبت داده می شود، در نواحی اسفندقه، حاجی آباد، اقلید، گلپایگان و مریوان مشاهده می گردد. سنگهای دگرگونی ضعیف از نوع رخساره شیست سبز در سراسر این ناحیه پراکنده اند.

د ـ ناحیه ارومیه بزمان

 این ناحیه را زمانی در ایران مرکزی و زمانی دیگر به عنوان کمربند ولکانیکی زاگرس منظور نموده اند. ناحیه دارای امتداد شمال غرب ـ جنوب شرق است و از کوه سهند در شمال غرب تا نواحی سیرجان در جنوب شرق کشیده شده است. مجموعه سنگهای این ناحیه غالباً گدازه های آندزیتی و داسیتی است که حاصل فعالیت آتشفشانهای دوران سوم است. در برخی از نقاط ناحیه سنگهای آذرین خروجی شدیداً فرسایش یافته و توده های نفوذی عمیق ظاهر شده است. در این ناحیه بعد از فاز کوهزایی لارامی فعالیت ماگمایی شدیدی به صورت خروجی و نفوذی صورت گرفته که بعد از ائوسن نیز در برخی نقاط به تدریج کاهش یافته است. تراسهای وسیع تراورتن در نواحی مختلف به آخرین مرحله فعالیت ولکانیکی این ناحیه تعلق دارد.

ایران مرکزی

محدودة ایران مرکزی از نظر محققین متفاوت است. این واحد به شکل یک مثلث در مرکز ایران قرار گرفته است و قسمتی از ایران خاوری (شمال بلوک لوت) را در بر می گیرد. مرز شمالی آن ناحیة‌ بینالود و گسل میامی می باشد که در سمت باختربه احتمال زیاد به گسل عطاری می پیوندد. مرز ایران مرکزی و آذربایجان به هر حال چندان مشخص نیست و بیشتر جاها پوشیده است (نبوی، 1355). اشتوکلین در مورد ایران مرکزی چنین می نویسد: این ناحیه ساختمانی معادل یک مثلث تقریبی است که در شرق بوسیله بلوک لوت و در شمال بوسیله کوهستانهای البرز و در جنوب غرب توسط ناحیه سنندج ـ سیرجان محدود می گردد. آذربایجان در شمال غرب و سبزوار در شمال شرق گرچه از نظر جغرافیایی متعلق به ایران مرکزی نیستند، اما دو زائده باریک از ناحیه ساختمانی ایران مرکزی می باشند. ایشان معتقد است که ناحیه ایران مرکزی از ناحیه سنندج ـ سیرجان توسط فرو رفتگی های دریاچة ارومیه، توزلوگل و گاوخونی جدا می شود. وی ناحیه ارومیه ـ بزمان را جزء ایران مرکزی محسوب می کند. در اینجا محدوده ایران مرکزی در طرف شمال گسل سمنان و گسل میامی، از طرف جنوب غرب ناحیه ارومیه بزمان و در شرق گسل نهبدان منظور شده است.

واحـد البرز

واحد البرز رشته کوههای کاملاً مشخصی است هر چند که طرف غرب آن در آذربایجان چندان مشخص نیست. رشته کوههای بینالود از نقطه نظر جغرافیایی دنباله البرز است ولی از نظر رسوبات شباهت بیشتری به مرکز ایران دارد

 (نبوی، 1355) اشتوکلین البرز را براساس وضعیت ساختمانی بزرگ تاقدیس حاشیه ایران مرکزی می داند. این شباهت در دامنه جنوبی البرز بسیار بیشتر از شمال آن است. در البرز فعالیت های ماگمایی به صورت خروجی و نفوذی دیده می شود. این رشته کوه در دوران اول، فعالیت های آتشفشانی بسیار محدود و محلی داشته است. فعالیت آتشفشانی شدید در ائوسن صورت گرفته و بتدریج تقلیل یافته و آتشفشان دماوند در پلیوسن و پلیستوسن فعال بوده است. توده های نفوذی گرانیتی در ژوراسیک، ائوسن، الیگوسن و پلیوسن (گرانیت علم کوه) در البرز مشاهده می گردد. فاز کوهزایی شدید در البرز فاز کوهزایی لارامی می باشد که موجب تشکیل دگر شیبی در قاعده رسوبات ائوسن گردیده است و فازهای کوهزایی آلپ پسین موجب چین خوردگی رسوبات ترسیری در واحد البرز می باشد.

واحد شرق ایران و مکران

این واحد را می توان به دو بخش نهبندان ـ خاش و کوههای مکران تقسیم کرد. اختلاف عمده این دو ناحیه روندها می باشد که در ناحیه نهبندان ـ خاش به صورت شمالی ـ جنوبی و در کوههای مکران شرقی ـ غربی است. این واحد در غرب توسط گسل نهبندان، در شرق بوسیله بلوک سیستان و در جنوب توسط خلیج عمان محدود می گردد. محدوده غربی کوههای مکران گسل میناب است. در این واحد سنگهای قدیمی تر از ژوراسیک مشاهده نمی شود. چین خوردگی شدید در اواخر ژوراسیک و سنگهای دگرگونی، نیز در این واحد مشاهده می گردد. در مکران رسوبگذاری در پالئوژن ادامه یافته و نوع رسوبات از نوع فلیش به مولاس تبدیل می گردد. قسمت های بالایی مولاس مکران بیشتر از کنگلومرا و ماسه سنگ تشکیل شده است. در خاتمه فاز کوهزایی آلپ پسین در ناحیه تأثیر نموده و رسوبات چین خوردگی یافته اند و در مراحل انتهایی این مرحله کوهزایی مناظر فعلی بوجود آمده است. فعالیت های ماگمایی به صورت نفوذی و خروجی نیز در این واحد مشاهده می شود.سنگهای ماگمایی ایران :

سنگ های ماگمایی یا آذرین یکی از فراوان ترین انواع سنگ های زمین هستند. اما به دلیل اینکه بیشتر توسط سنگهای رسوبی پوشیده می شوند کمتر مورد توجه قرار می گیرند. سنگ های ماگمایی حدود نود درصد پوسته زمین را تشکیل می دهند. بسیاری از کوه های موجود در روی زمین از جنس سنگ های آذرین بوده و در زمان های بسیار قدیمی بوجود آمده اند. فعالیت های آتشفشانی عصر حاضر به صورت جالبی فرآیند تکوین سنگ های آذرین را به نمایش می گذارند.

کلمه «آذرین» برای این سنگ نام مناسبی است و از سرد شدن توده های مذاب ناشی از بخش های بسیار داغ حکایت دارد. «ماگما» اصطلاحی است که به منطقه تشریح مخلوط مذاب سیلیکاتی، بلور و گاز هنگامی که در اعماق زمین است به کار می رود. و در صورتی که این ماده مذاب به سطح زمین راه یابد گازها و بخارهای آن خارج شده و به گدازه تبدیل می گردد.

سنگ های آذرین نفوذی یا پلوتونیک آن دسته از سنگ های آذرین هستند که از ماگمای موجود در اعماق زمین بوجود آمده اند. توده های بسیار بزرگ چنین سنگهایی را «پلوتون» می نامند. رخنمون اینگونه در سطح زمین ناشی از بالازدگی پوسته، یابه علت فرآیندهای زمین ساختی و یا تغییرات فرسایشی سنگ های فوقانی است. توده های گرانیتی الوند در همدان، شیرکوه، در یزد و شاهکده در جنوب بیرجند از مثالهای بارز اینگونه سنگها در ایران محسوب می گردند.

سنگ های آذرین خروجی یا آتشفشانی گروه دیگری از سنگ های آذرین هستند که از سرد شدن گدازه های آتشفشانی در سطح زمین بوجود آمده اند. اندازه کانی های سنگ های آذرین شاخص بسیار خوبی جهت آگاهی از چگونگی سرد شدن آنهاست.

در اعماق زمین ماگما گرمای خود را به آهستگی از دست می دهد و آب موجود در آن نیز اجازه خروج نمی یابد، همچنین از تشکیل فرآینده هسته های بلوری جلوگیری می شود. در نتیجه فضا و زمان کافی برای رشد بلورهای درشت تر در اطراف هسته های موجود بدست می آید. در سنگ های نفوذی نظیر گرانیت، دیوریت و گابرو بلورهای تشکیل دهنده سنگ به اندازه کافی بزرگ هستند و به راحتی و بدون بزرگ نمایی دیده می شوند.

سنگ های آذرین خروجی واجد یک بافت ریزتر بوده و معمولاً بلورهای موجود در آن آنقدر کوچک هستند که با چشم قابل مشاهده نیستند. ساخت چنین سنگ هایی حکایت از سردشدگی سریع این مذاب سیلیکاتی در سطح زمین دارد. در گدازه ها بخار آب موجود در آن به سرعت خارج و به اتمسفر وارد می گردد و در نتیجه هسته بندی بلوری سریعاً‌اتفاق می افتد و ماده مذاب قبل از اینکه وقت کافی برای رشد بلورهای بزرگ داشته باشد منجمد می گردد. مثال چنین سنگ هایی بازالت اپسیدین می باشد که یک سنگ خروجی اسیدی است و گدازه در اثر سرد شدن بسیار سریع زمان کافی برای تبلور نداشته و ماده مذاب به طور کامل به شیشه تبدیل شده است. بافت آن دسته از سنگ های آذرین که واجد بلورهای درشت در یک زمینه بسیار ریز هستند «پورفیری» می نامند. در اینگونه سنگها، بلورهای درشت در اثر سرد شدن آهسته در اعماق تشکیل شده و سپس به سرعت به طرف بالا جریان یافته و در سطح زمین در میان بلورهای ریز زمینه سنگ با شیشه گدازه تشکیل شده قرار می گیرند.

ترکیب سنگ های آذرین :

ترکیب کانی های یک سنگ آذرین نمایانگر تنوع یون های مختلف در ماگمای بوجود آورنده آن است. در سنگهای آذرین تنها هشت عنصر به مقدار فراوان وجود دارند که عبارتند از اکسیژن 2ـ سیلیسیم 3ـ آلومینیوم 4ـ کلسیم 5ـ آهن 6ـ منیزیم 7ـ سدیم 8ـ پتاسیم

این عناصر به طرق ویژه ای کانی های فلدسپات، کانی های آهن و منیزیم و کوارتز را (جزء کانی های اصلی سنگ های آذرین بشمار می روند) بوجود می آورند. فراوان ترین سنگ درونی گرانیت و فراوان ترین سنگ خروجی بازالت است که به شرح مختصر آنها پرداخته می شود.

گرانیت :

سنگ گرانیت یا سنگ خارا از انجماد یک مایع مذاب غنی از سیلیس حاصل شده است. به طوری که سیلیس موجود در این مذاب آن قدر بوده که پس از مصرف جهت ساخت سایر کانی ها، با اکسیژن ترکیب شده و کانی کوارتز را بوجود آورده است و به فراوانی در زمینه سنگ قابل مشاهده است. معادل خروجی آن دریولیت است که از لحاظ درصد فراوانی بسیار کمتر از گرانیت می باشد. انواع سنگ های گرانیتی به عنوان سنگ های ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرند.

بازالت :

بازالت یک سنگ آتشفشانی خروجی است که از یک ماده مذاب دارای سیلیس کم بوجود آمده است. میزان ناکافی سیلیس باعث شده که در این نوع سنگ کوارتز حضور نیابد. گدازه های بازالتی به علت روانی زیاد عموماً‌ در سطح زمین جاری شده و گسترة زیادی را می پوشانند. از مثال های بارز در ایران می توان به پهنه های بازالتی در زون گسل های نای بند در شرق کلر کوه در استان کرمان اشاره نمود. همچنین پوسته های اقیانوس اساساً بازالت تشکیل شده است. سنگ های بازالتی به طور گسترده ای به عنوان سنگ های ساختمانی به کار می روند.

تولید جهانی سنگ‌های تزیینی به‌رغمِ کِسادی و کُندی که در پروژه‌های ساختمان‌سازی، ‌به‌ویژه در کشورهای اروپایی و آسیای شرقی، همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد. جدول 1 نشان می‌دهد که مقدار استخراج انواع سنگ‌های تزیینی در جهان در سال 2007 به رقم 85 میلیون و 688 هزار و 221 تن رسیده است .

اشاره

تولید جهانی سنگ‌های تزیینی به‌رغمِ کِسادی و کُندی که در پروژه‌های ساختمان‌سازی، ‌به‌ویژه در کشورهای اروپایی و آسیای شرقی، همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد. جدول 1 نشان می‌دهد که مقدار استخراج انواع سنگ‌های تزیینی در جهان در سال 2007 به رقم 85 میلیون و 688 هزار و 221 تن رسیده است که نسبت به رقم مشابه در سال 2006 حدود 3 درصد افزایش نشان می‌دهد. چین و هند به ترتیب با 26 و 25 درصد معادل 22 میلیون تن و 21 میلیون و 500 هزار تن بیشترین سهم را از کل سنگ خام جهان به خود اختصاص داده‌اند. البته ارقام فوق‌الاشاره ناخالص است، یعنی با احتساب سنگ‌های باطله و ضایعات معادن است. شمار کشورهایی که در کل، ‌هریک بیش از یک‌میلیون تن سنگ استخراج کرده‌اند به 9 کشور رسیده است که مُعّرف ورود تعداد هرچه بیشتر کشورهای جدید، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه، به بازار جهانی این صنعت است. اما این وضع از نظر میزان صادرات و ارزش به‌کلی فرق می‌کند. جدول 2 نشان می‌دهد که میزان صادرات سنگ تزیینی در سال 2007 به 11 میلیون و 168 هزار و 114 تن رسیده است که نسبت به رقم مشابه سال قبل 40/14 درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین کشورهایی که بیش از یک میلیون تن صادرات را به خود اختصاص داده‌اند به عدد 4 رسیده است. کشورهای هند، اسپانیا و برزیل به ترتیب با 2،851،240 تن، 1،288،120 تن،‌ و 1،181،240 تن، بیشترین مقدار صادرات سنگ‌های تزیینی را به خود اختصاص داده‌اند. میزان صادرات سنگ چین از 1،852،850 تن در سال 2005 به 964،030 تن در سال 2007 تنزل یافته است، یعنی حدود 48 درصد کاهش. البته باید به‌خاطر داشت که این کاهش نتیجه افزایش مصارف داخلی کشور چین است. زیرا چین در حال حاضر تنها کشوری در جهان است که رقم رشد اقتصادی حیرت‌انگیزِ دو رقمی را، علی‌رغم وجود بحران‌های مالی جهانی، ‌همچنان ادامه می‌دهد. بررسی ارقام واردات چین این واقعیت را به روشنی نشان می‌دهد. میزان واردات سنگ‌های تزیینی چین در سال 2005،‌ معادل 4 میلیون و 432 هزار و 760 تن بوده است که با 20/55 درصد رشد به رقمی بالغ بر 6 میلیون و 877 هزار و 430 تن در سال 2007 رسیده است. رقمی که چین را حتی در مقایسه با کشور ایتالیا به رهبر بلامنازع کل تجارت سنگ‌های تزیینی در جهان تبدیل کرده است. (جدول 2 و 3 را ببینید) و اما ایران؟ سهم ایران از کل استخراج جهانی سنگ‌های تزیینی معادل 13 درصد است. اما سهم آن از صادرات جهانی در حد 2/5 درصد متوقف مانده است. البته این ارقام مربوط به صادرات سنگ خام است که بیش از 97 درصد صادرات سنگ کشور ما را به خود اختصاص داده است. به بیان دیگر، ایران در سبد جهانی سنگ‌های فرآوری شده، با ارزش افزوده بالا، اساساً هیچ سهمی ندارد. بررسی نسبت صادرات به تولید نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از کل سنگ‌های استخراجی ایران از لحاظ بازدهی بلوک استاندارد، تا حدِ بسیار زیادی فاقد کیفیت و ارزش مورد نظر هستند. زیرا نسبت صادرات به تولید یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تعیین‌کننده کیفیت و ارزش تولید به شمار می‌آید. مقدار استخراج سنگ ایران در سال 2007، 11 میلیون و یکصد‌هزار ریال بوده است اما میزان صادرات کشور در این سال، 587 هزار و 680 تن:‌ یعنی نسبت صادرات به تولید معادل 2/5 درصد است. به عبارت روشن‌تر، ‌ایران اگرچه از نظر مقدار استخراج، جزء‌کشور اول دنیا است اما از نظر ارزش صادرات هیچ جایگاهی در جدول جهانی ندارد. کشورهای هند،‌ اسپانیا، برزیل و ایتالیا، ‌چهار صادرکننده برتر دنیا در سال‌های اخیر بوده‌اند که به‌همراه چین بخش عمده‌ای از تجارت جهانی سنگ‌های تزیینی را به خود اختصاص داده‌اند. رشد سریع هند به طور عمده به دلیل پایین بودن هزینه تولید در این کشور است اما برنامه‌ریزی‌های راهبردی این کشور را نیز در توسعه صنعت سنگ‌تزیینی این کشور نباید از نظر دور داشت. سازماندهی نمایشگاه‌ها، ‌همایش‌ها و آموزش‌ها تخصصی، با فواصل زمانی منظم،‌ همچنین تاکید بر استاندارد‌های بالاتر و رعایت کنترل کیفیت فراگیر برای استخراج، ‌برش، ‌ساب و صیقل نهایی و سرانجام طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی فنی مداوم برای کارآفرینان و صنعتگران در مورد فناوری‌های مدرن،‌ از جمله مهم‌ترین نکات استراتژی توسعه صنعت سنگ‌هند محسوب می‌شوند که باعث شده‌اند این کشور به عنوان یک صادرکننده برتر به جایگاهی درخور توجه دست یابد. به هرحال بررسی جداول آماری که در ادامه می‌خوانید از جنبه‌های مختلف می‌تواند بسیار مفید و ارزنده باشد و آگاهی‌های گره‌گشا به متولّیان کشورها در امور برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاریِ صنعت سنگ تزیینی ارائه دهد. دسترسی به این مهم، البته که آسان نیست. لذا، ضرورت دارد روی بسیاری از جزییات این آمارها، ‌با جلب همکاری و همفکری صاحب‌نظران سنگ کشور کار شود تا از این طریق،‌ بیشترین کارایی حاصل آید. فصلنامه سنگ و معدن از دریافت و انتشار هرگونه نظر و پیشنهاد دراین زمینه،‌ با تواضع تمام استقبال می‌کند.
 

مقدمه

می‌توان گفت تاریخ استفاده بشر از سنگ به ابتدای خلقت او می‌رسد. انسان اولیه بروی سنگ متولد شده، به وقت خطر در آن پناه جسته، با از ابزار ساده از آن سرپناه ساخته، وسایل و ابزار زندگی خود مانند ابزار شکار، زراعت، دفاع و زینت‌آلات خود را از سنگ تراشیده و گاه حتی آن را مورد پرستش خود نیز قرار داده است. سنگ‌های ساختمانی سنگ یکی از مصالح ساختمانی بسیار کهن است.

مقدمه

می‌توان گفت تاریخ استفاده بشر از سنگ به ابتدای خلقت او می‌رسد. انسان اولیه بروی سنگ متولد شده، به وقت خطر در آن پناه جسته، با از ابزار ساده از آن سرپناه ساخته، وسایل و ابزار زندگی خود مانند ابزار شکار، زراعت، دفاع و زینت‌آلات خود را از سنگ تراشیده و گاه حتی آن را مورد پرستش خود نیز قرار داده است. سنگ‌های ساختمانی سنگ یکی از مصالح ساختمانی بسیار کهن است. تاکنون سنگ‌ها را به دسته‌های گوناگونی تقسیم کرده‌اند. در کل سنگ‌های ساختمانی به آن دسته از سنگ‌ها اطلاق می‌شود که به هر شکل و اندازه با تغییر شکل فیزیکی یا بدون تغییر در یکی از قسمت‌های ساختمان مثل، پی‌ها، کف، دیواره‌ها، نما، سنگ‌فرش جاده‌ها و محوطه‌ها، دیواره پل‌ها، دیواره‌های آب‌برگردان رودخانه‌های کنار شهرها، ساختمان‌های زیرزمینی و . . . به‌کار می‌روند. این سنگ‌ها به‌دو دسته زیربنایی و تزئینی و نما تقسیم می‌شوند. در این مقاله سنگ‌های تزئینی و نما مورد نظر ماست. با وجود تنوع زیاد سنگ‌ها در طبیعت، تنها تعداد محدودی از آنها برای استفاده در نمای ساختمان مناسب می‌باشند. علاوه بر قابلیت دسترسی و استخراج آسان، سنگی که در ساختمان استفاده می‌شود باید از نظر قابلیت کار کردن روی آن، ظاهر،‌ دوام، بافت و تخلخل مناسب و ایده‌آل باشد. منظور از قابلیت کار کردن روی یک سنگ این است که کار برش دادن، شکل‌دهی و صیقل‌ دادن سنگ به‌راحتی انجام‌پذیر باشد. سنگ‌های تزئینی و نما رایج‎ترین سنگ‌های مورد استفاده در ساختمان‌ها به‎عنوان سنگ نما عبارت‌اند از گرانیت و سنگ‌های آذرین وابسته، سنگ‌آهک و مرمر و سنگ‌آهک دگرگون‎شده و همچنین ماسه‎سنگ و اسلیت که نوعی شیل دگرگون‎شده می‎باشد و به آسانی می‎‎توان آن را به ورقه‎های نازک، بزرگ و تخت تبدیل کرد. این گروه از سنگ‌های ساختمانی‌ را به نام‌های مختلف از جمله سنگ‌های تزئینی، نما، روکار، صیقل‌پذیر، بعددار و . . . می‌شناسند. در کل سنگ‌های تزئینی به سنگ‌هایی گفته می‌شود که استحکام لازم را داشته و بتوانند به اشکال و اندازه‌های مختلف بریده و تراشیده و شکل‌داده شوند و پس از ساب و صیقل در قسمت‌هایی از ساختمان و بنا‌ها که در معرض دید است (مانند پوشش داخلی و بیرونی، کف اتاق‌ها، سالن‌ها، راهروها، محوطه‌ها، پله‌ها، نرده‌ها و دیواره‌های تونل‌های مترو و . . . ) به‌کار گرفته شوند. سنگ‌های تزئینی را می‌توان به 4 گروه تقسیم‌بندی نمود: - گروه سنگ‌های سخت و مقاوم (گروه گرانیت) - گروه سنگ‌های نسبتاً سخت (گروه ماسه‌سنگ‌ها و کنگلومراها) - گروه سنگ‌های نیمه‌سخت و نسبتاً مقاوم (گروه سنگ‌های آهکی) - گروه سنگ‌های نسبتاً نرم (گروه سرپانتین، توف‌ها و شیل‌ها) گروه گرانیت گرانیت‌ها به‌دلیل سختی‌ زیاد، جلا، زیبایی، تنوع طرح‌ها و رنگ‌ها در بازار جهانی به‌عنوان یک سنگ‌ تزئینی لوکس و گران‌قیمت مطرح می‌باشد. سنگ‌های این‌ گروه در اشل موهس دارای سختی بیش از 4 هستند. معمولاً به رنگ‌های ساده و گاه الوان دیده می‌شوند. برش‌پذیر و صیقل‌پذیرند. گروه گرانیت استحکام قابل توجهی در مقابل آسیب‌های جوی از جمله آب، باد، نور خورشید، یخ‌زدگی و آلودگی‌های جوی و محیطی دارند. بیشتر سنگ‌های این گروه آذرین هستند. گروه گرانیت شامل سنگ‌های گرانیتی، گرانودیوریتی، ‌گابرو، لابرادوریت، برخی سینیت‌ها، گنایس، شیست‌ها، آمفیبولیت شیست‌ها، بازالت‌ها وآندزیت‌ها می‌باشد. از دید تجاری گروه گرانیت علاوه بر موارد شرح داده شده شامل انواع گنایس مانند گنایس‌گرانیت، گرانیت‌گنایس و انواع حدواسط آنها که تحت عنوان گرانیت سیاه نام‌گذاری‌ شده است، می‌باشد. به‌طور کلی تمام سنگ‌های آذرین و دگرگونی کریستالین تحت عنوان گرانیت شناخته می‌شوند. گرانیت‌ها از سنگ‌های بسیار پرکاربرد می‌باشند. از آنها به‌عنوان شمع در پل‌ها، دیواره‌های آب‌برگردان رودخانه‌های داخل یا نزدیکی شهرها و تأسیسات دریایی، نمای پل‌ها، قسمت‌های خمشی ساختمان‌ها، سنگ‌فرش ساختمان‌ها و خیابان‌ها و پیاده‌روها، بناهای یادبود و نما و کف ساختمان‌های اداری،‌ تجاری و مسکونی و . . . استفاده می‌شود. در استاندارد ASTM96-615ویژگی‌های لازم برای سنگ گرانیت ساختمانی به شرح زیر است (اطلس سنگهای تزیینی و نمای ایران، 1383):

در صنعت سنگ‌های نما تنها آن دسته از گرانیت‌ها که فاقد آلتراسیون بوده و پدیده‌های تکتونیکی و به‌ویژه میکروتکتونیک را تحمل نکرده باشند و از نظر رنگ نیز دارای ارزش در بازار باشند، مطرح می‌باشند. گرانیت‌های روشن و قرمز و صورتی (گرانیت‌های آلکالن Q+F) و یا گرانیت‌های رنگین، به‌دلیل رنگ خود بسیار ارزنده هستند و در بازار جهانی جایگاه ویژه‌ای دارند. گرانیت‌های ناحیه خوی، پیرانشهر در آذربایجان غربی از این نظر منحصربه‌فرد هستند. گرانیت‌های خاکستری رنگ (گرانیت‌های کالکوآلکالن Q+F)، برحسب درجه تیرگی و روشنی و اندازه کانی‌ها دارای مرغوبیت متغیری هستند. گرانیت‌های شیرکوه در یزد و الوند در همدان، خرم‌دره زنجان و غیره دارای طیف وسیعی از انواع گرانیت‌ها، با رنگ‌ها و بافت‌ها مختلف هستند. سینیت (F.alc.+Plg)، دیوریت (Plg)، گابرو‌ (Plg) و سنگ‌های خروجی هم‌ارز آنها مانند تراکیت، آندزیت و بازالت‌ها و همچنین سنگ‌های دیگری مثل نفلین‌سینیت (F+f)، پریدوتیت، پیروکسنیت، آمفیبولیت و سنگ‌هایی از این قبیل به‌دلیل عدم وجود کوارتز در صورتی‌که کاملاً تازه (fresh) بوده و دگرسان نشده باشند و در مقطع صیقلی دارای رنگ‌های زیبایی باشند می‌توانند به‌عنوان سنگ نما به‌کار برده شوند. گروه ماسه‌سنگ‌ها و کنگلومراها سنگ‌های این گروه دارای کوارتز به مقدار زیاد و فلدسپات که با سیمآنهای مختلف (سیلیسی، آهکی، رسی، اکسید آهن) به‌هم جوش‌خورده و به‌شکل سنگی یک‌پارچه درآمده‌اند تشکیل شده‌اند. دارای بافت آواری می‌باشند. رنگ ماسه‌سنگ بیشتر به نوع سیمان و ماتریکس آن بستگی دارد. برحسب این‌که سیمان به‌کار رفته در سنگ سیلیسی یا آهکی یا نوع دیگری باشد ماسه‌سنگ را ماسه‌سنگ سیلیسی یا آهکی یا . . . می‌نامند. ماسه‌سنگی که دارای کوارتز زیاد و سیمان سیلیسی باشد به‌نام ماسه‌سنگ کوارتزیتی و ماسه‌سنگی که دارای بیش از 25 درصد فلدسپات باشد به‌نام ماسه‌سنگ آرکوزی یا فلدسپاتی نامیده می‌شود. اگرعناصر سازنده ماسه‌سنگ درشت باشد آن را کنگلومرا می‌نامند. این سنگ دارای قلوه‌های بزرگ‌ گردشده می‌باشد که به‌علت داشتن سیمان و سنگ‌های تشکیل‌دهنده متعدد جالب توجه می‌باشد. کنگلومراها در صورتی که ضخیم‌لایه باشند و عناصر تشکیل‌دهنده آنها کاملاً توسط سیمان به‌هم جوش‌خورده باشند می‌توانند سنگ‌های تزئینی بسیار جالبی را ایجاد نمایند. اگر عناصر و قطعات کنگلومرا آهکی‌ باشد و سیمان و زمینه آن نیز آهکی باشد و سنگ دارای رنگ‌های مناسبی چه در قطعات و چه در سیمان باشد کنگلومرایی ایده‌آل‌ برای اهداف زینتی می‌باشد. یکی از شرایط فیزیکی برای بکارگیری کنگلومراها این است که هنگام شکست کنگلومرا عناصر سازنده (دانه‌ها) با سیمان با هم شکسته شوند و آزاد سازی عناصر به تنهایی ممکن نباشد. گروه سنگ‌های آهکی سنگ‌های ساختمانی و تزئینی عمدتاً از سنگ‌های آهکی می‌باشند. این‌ دسته از سنگ‌ها به‌علت سختی مناسب، قابلیت ساب و برش، تنوع رنگ‌، مقاومت بالا، قابلیت استخراج آسان و‌ فراوانی ذخایر جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی سنگ‌های ساختمانی‌ و تزئینی دارند. به‌طور کل سنگ‌آهک سنگی ا‌ست رسوبی، متشکل از کربنات کلسیم (کلسیت) یا کربنات مضاعف کلسیم- منیزیم (دولومیت) که می‌تواند با وجود مقادیر جزیی ناخالصی به رنگ‌های متنوعی مبدل شود. اگر میزان کربنات منیزیم در این سنگ کمتر از 5 درصد باشد سنگ‌آهک، و اگر این میزان بین 5 تا 40 درصد باشد سنگ‌آهک دولومیتی، و اگر کربنات منیزیم آن بیش از 40 درصد باشد دولومیت نامیده می‌شود. از دیدگاه تجاری این گروه علاوه بر سنگ‌های یاد شده شامل سنگ‌های دگرگون‌شده آهکی نیز می‌باشند که اغلب مرمرها را تشکیل‌ می‌دهد. گاه در سنگ‌های آهکی ناخالصی‌هایی وجود دارد که هنگام متامورفیسم شکل‌های زیبایی به سنگ می‌بخشد. مثلاً حضور اکتینولیت در مرمرها رنگ سبز و اکسیدهای آهن رنگ قرمز خونی به‌ آنها می‌دهد. طبق استاندارد ASTMسنگ‌آهک ساختمانی بر اساس وزن مخصوص آن به 3 گروه زیر تقسیم شده‌اند: 1. سنگ‌آهک ساختمانی با چگالی کم سنگ‌آهک بین 1760 تا 2160 کیلوگرم بر متر مکعب 2. سنگ‌آهک ساختمانی با چگالی متوسط سنگ‌آهک بین 2160 تا 2560 کیلوگرم بر متر مکعب 3. سنگ‌آهک ساختمانی با چگالی زیاد سنگ‌آهک بیشتر از 2560 کیلوگرم بر متر مکعب مشخصات فیزیکی و مکانیکی لازم برای این سنگ‌های به‌شرح زیر است (اطلس سنگهای تزیینی و نمای ایران، 1383):

سنگ‌های آهکی خود به چند دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند: 1. تراورتن 2. مرمر 3. مرمریت 4. سنگ چینی 5. کریستال 1. تراورتن تراورتن‌ها محصول چشمه‌های آهک‌ساز قدیمی هستند که به‌صورت پهنه‌های نسبتاً وسیعی دیده می‌شوند. در اغلب موارد لایه‌ها در ذخایر تراورتن افقی‌اند و یا با شیب ملایمی که تابع مورفولوژی سطح زمین است، مشاهده می‌گردند. معادن عظیمی از تراورتن در آذرشهر، تکاب و محلات موجود است. تراورتن در حالتی که رنگ سفید یکنواخت داشته باشد بسیار مرغوب است. به‌جز سفید به رنگ‌های کرم، زرد، قهوه‌ای، خاکستری و یا مخلوطی از آنها نیز دیده می‌شود. تا حدودی بافت متبلور یا ریزبلور دارد و دارای تخلخل است. لایه‌لایه و کندویی مانند است و به حالت استالاکتیت‌های کوچک دیده می‌شود. تراورتن به دلایلی پرمصرف‌ترین و ایده‌آل‌ترین سنگ ساختمانی است. آن دلایل عبارتند از: - مقاومت قابل قبول - برش‌پذیری و صیقل‌پذیری ایده‌آل - شرایط استخراج ایده‌آل. به‌دلیل این‌که اغلب با لایه‌بندی افقی، شیب کم و در نقاط کم ارتفاع و قابل دست‌یابی تشکیل می‌گردند. - عدم وجود ساختارهای تکتونیکی بر روی این ذخایر. تراورتن‌ها به‌دلیل جوان بودن (کواترنر) بعد از فازهای کوهزایی مختلف زمین‌شناسی تشکیل یافته‌اند. - زیبای ظاهر - وجود تخلخل جهت چسبیدن کامل به ملات - ارزانی نسبت به سایر سنگ‌ها 2. مرمر برخی به غلط مرمر را معادل اونیکس (Onyx) یا ماربل (Marble) می‌دانند. مرمر در واقع معادل اونیکس‌ماربل (Onyx Marble) یا اونیکس مکزیکی (Mexican Onyx) است. سنگی ا‌ست لایه‌لایه و نیمه‌شفاف که از کلسیت تشکیل‌شده و ریزبلور می‌باشد. در صورتی که مرمر درشت‌بلور باشد اغلب از نوع آراگونیت می‌باشد. مرمر نیز مانند تراورتن حاصل چشمه‌های آبگرم قدیمی‌ می‌باشد. در فرآیندهایی که در این‌گونه چشمه‌ها صورت می‌گیرد اگر افت دمای آب کند باشد آراگونیت (مرمر) تشکیل می‌شود و اگر افت دما به تندی صورت گیرد تراورتن شکل می‌گیرد. ساختار معمول مرمر به‌صورت فیبری است. ماربل‌ها، سنگ‌های آهکی دگرگون شده می‌باشند که بافت موزائیکی پیدا کرده و در رخساره آمفیبولیت متامورف شده‌اند. این دسته از سنگها دارای رنگ شفاف و یا رنگ سبز کم‌رنگ می‌باشند. رنگ سبز ناشی از وجود کانی اکتینولیت می‌باشد. علت زیبایی مرمر نه‌تنها مربوط به رنگ و طرح آن بلکه به درجه شفافیت آن نیز می‌باشد که حالت نمایشی رنگین‌کمانی زیبایی به‌ آن می‌بخشد. در استاندارد ASTM97-503سنگ مرمر ساختمانی به چهار گروه: کلسیت، دولومیت، سرپانتین و تراورتن تقسیم شده است. مشخصات فیزیکی و مکانیکی این چهار گروه به‌شرح زیر است (اطلس سنگهای تزیینی و نمای ایران، 1383):

قابلیت حل شدن مرمر در آب خالص 13 میلی‌گرم بر لیتر است (در فشار جو و حرارت 16 درجه) این سنگ تزئینی در مقابل نور تغییر رنگ داده و لایه‌بندی به‌خصوصی را نشان می‌دهد. بیشترین کاربرد مرمر در پوشش دیوارها، سرویس‌های لوکس، دکوراسیون داخلی ساختمان، مجسمه‌سازی و ساخت میزهای سنگی و کاشی‌های مرمرین می‌باشد.

3. مرمریت از دیدگاه علمی سنگی به‌نام مرمریت وجود ندارد اما در ایران این سنگ معادل ماربل قرار داده شده است. ماربل سنگی‌ است آهکی و دگرگون با وزن مخصوصی بیشتر از سنگ‌آهک و مرکب از بلور کلسیت، دولومیت و یا هر دوی آنها که دارای بافت دانه‌شکری یکپارچه یا موزائیکی ریزدانه می‌باشد. از دید تجاری مرمریت شامل کلیه سنگ‌های آهکی اعم از دگرگون و یا غیردگرگون و نیز تبلور مجدد یافته می‌شود. این سنگ مناسب برای صیقل دادن می‌باشد و دارای جلای مناسبی است. مرمریت برحسب مقدار کربنات منیزیم به نام‌های مرمریت کلسیتی، مرمریت منیزیتی یا مرمریت کلسیتی‌دولومیتی و دولومیتی نامیده می‌شود. این سنگ می‌تواند با توجه به نوع ناخالصی از رنگ‌های روشن مانند سفید تا رنگ‌های تیره دیده شود. 4. سنگ چینی همان سنگ‌آهکی دگرگون یا مرمریت است که دارای بلورهایی قابل رویت می‌باشد. در واقع این گروه از سنگ‌های آهکی مرمریت‌های دانه‌ریزی هستند که بافتی تمام بلورین داشته و عمدتاً از کلسیت و به‌مقدار کمی ولاستونیت (به‌عنوان کانی فرعی) تشکیل شده است و بافت آن به‌طور انحصاری دانه‌شکری است. به این دلیل به آن سنگ چینی می‌گویند که در ضخامت‌های کم (حدود دو سانتی‌متر) در مقابل ضربه صدای چینی می‌دهد. سه نوع سنگ چینی در بازار وجود دارد: - چینی سفید - چینی کریستال - چینی ابری یا خاکستری (چینی‌های سفید با رگه‌های تیره) البته برخی نوعی سنگ سیاه دگرگون را نیز جزو چینی‌ها می‌دانند و آن را چینی‌سیاه می‌نامند. معمولاً نام‌گذاری آنها برحسب معدن یا محل پیدایش آنها است مثلاً چینی سنندجی و . . . . 5. کریستال به سنگ‌آهکی دگرگون (مرمریت و چینی) گفته می‌شود که بلورهای تشکیل‌دهنده‌اش درشت باشند. گروه سنگ‌های نرم این گروه از سنگ‌های تزئینی از سنگ‌های دگرگون غیرآهکی، رسوبی نرم (شیل‌ها) و آذرآواری (توف‌های رنگین) می‌باشند که تا حدودی دگرسان شده‌اند. گروه سرپانتین دارای رنگ سبز ویژه‌ای هستند که مربوط به وفور کانی‌هایی چون کلریت، اپیدوت، اکتینولیت می‌باشد. از برخی از آنها مانند تالک‌شیست به‌دلیل مقاومت در برابر اسیدها جهت پوشش میزهای آزمایشگاهی استفاده می‌شود. شیل‌های سیاه مانند شیل‌های ناحیه فشم- لشگرک و توف‌های طالقان گاه در ساخت دیواره‌ها به‌کار گرفته می‌شوند. انتخاب معدن و سنگ برای انتخاب معدن و سنگ مناسب جهت استخراج عوامل مهمی باید مورد توجه قرار گیرند. عواملی که برای انتخاب معدن باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از: – قابلیت کوپ‌دهی – رنگ سنگ – ساخت و بافت سنگ – وسعت هوازدگی – میزان ذخیره – قابلیت کاری معدن و چگونگی دست‌یابی به آن ‌ - رنگ سنگ رنگ سنگ به رنگ کانی‌های سازنده و ارتباط هندسی کانی‌ها و نیز اندازه دانه‌ها و همچنین ناخالصی که گاه در سیمان یا ماتریکس سنگ‌های دیده می‌شود بستگی دارد. در بازار فروش، رنگ یک سنگ عامل بسیار مهمی برای تعیین ارزش و قیمت آن محسوب می‌شود. سنگ‌های گرانیتی به‌جز در موارد خاص به دلیل وجود بلورهای مختلف و وجود برخی مواد رنگارنگ در خمیره (متن سنگ) از یک رنگ تشکیل نشده‌اند، بنابراین رنگ سنگ، رنگ متن سنگ در نظر گرفته می‌شود. گروه سنگ‌های آهکی در صورتی که مواد فرعی و ناخالصی‌ها در آنها نفوذ نکرده باشد به رنگ سفید و در صورت وجود این موارد به رنگ‌های متنوعی در می‌آیند. گاه این ناخالصی کل سنگ را متأثر کرده و گاه این رنگ تنها به‌صورت لایه‌ها و یا رگه‌هایی طرح‌هایی را در متن سنگ ایجاد می‌کند. در بازار فروش ترتیب ارزش‌گذاری یک سنگ برحسب رنگ به شرح زیر است: سفید مطلق- سیاه مطلق- رنگ‌های روشن (نزدیک به سفید) – رنگ‌های نزدیک به سیاه- سنگ‌ها تک‌رنگ- سنگ‌های چند رنگ - ساخت و بافت سنگ ویژگی‌های نمود سنگ در صحرا و نیز نمود ظاهر سنگ و ارتباط و شکل هندسی کانی‌های سنگ، ساخت و بافت سنگ را تشکیل می‌دهد. به‌عنوان مثال لایه‌لایه بودن، توده‌ای بودن، شکل، نوع، اندازه‌ کانی‌ها یا بلورهای تشکیل‌دهنده و ارتباط آنها به‌هم به ساخت و بافت سنگ مربوط بوده و از نظر استحکام و زیبایی و ظاهر سنگ تأثیرگذار می‌باشند. معمولاً ساخت‌های سنگ‌ها در مقابل بافت‌های آنها تنوع کم‌تری دارند. مهم‌ترین ساخت‌ها توده‌ای، لایه‌ای، عدسی، نواری و جریانی می‌باشند. مهم‌ترین بافت‌های سنگ‌های تزئینی عبارتند از: • بافت گرانولر: اغلب گرانیت‌ها دارای چنین بافتی هستند. • بافت پورفیری: در این بافت دانه‌های بزرگی از یک یا چند کانی در داخل یک خمیره ریزبلور مشخص قرار گرفته‌اند. توده‌های نفوذی کوچک و سنگ‌های آتشفشانی چنین بافتی دارند. • با

فت درهم یا به‌هم پیوسته: در این بافت دانه‌های تشکیل‌دهنده سنگ به‌شکل باندهای نامنظم و به‌صورت متقابل درهم روییده دیده می‌شوند. • بافت موزائیکی یا دانه‌ای: بیشتر در ماسه‌سنگ‌ها و برخی مرمرها دیده می‌شود. • بافت آواری: در این بافت دانه‌هایی از سنگ اولیه به‌صورت موزائیکی (بدون درهم رفتگی) به‌هم‌ پیوسته‌اند مانند کنگلومرا. • بافت گرانوبلاستیک: همان‌ بافت گرانولر است اما در سنگ‌های دگرگونی. • بافت اُاُلیتی: در این بافت سنگ از دانه‌های کروی شکلی تشکیل شده است که در سنگ‌های کربناتی دیده می‌شود. • بافت پگماتیتی: نوعی بافت در سنگ‌های آذرین درونی به‌خصوص گرانیت‌ها است که در آن دانه‌های تشکیل‌دهنده سنگ ‌بزرگ هستند، مانند گرانیت‌های همدان. • بافت خطی یا گرافیکی: در این بافت کانی‌ها به‌صورت موازی و یا تقریباً موازی متبلور شده‌ و ظاهری مانند خط میخی پدید می‌آورند. • بافت کندویی: بلورهای سنگ به‌حالت استالاکتیت دیده می‌شوند که شکل کندویی به‌خود گرفته‌اند. این بافت در مرمر آراگونیتی دیده می‌شود. • بافت (ساخت) نواری: در این بافت سنگ به‌صورت نوارهای نسبتاً باریک دیده می‌شود و ممکن است نوارها به یک یا چند رنگ مختلف باشند. سنگ‌های رسوبی دارای چنین بافتی هستند. • بافت متخلخل: در این بافت سنگ دارای تخلخل نسبتاً زیادی است که این امر با چشم غیرمسلح نیز قابل رویت می‌باشد مانند تراورتن. • بافت‌های دیگری از جمله لکه‌ای، حلقه‌ای و... نیز ممکن است در سنگ‌های تزئینی دیده شوند. ساخت و بافت سنگ‌های مختلف در جدول 1 آمده است:

- وسعت هوازدگی هوازدگی یعنی بخشی از سنگ که در معرض آب‌ و هوا قرار گرفته است با ظاهر تازه سنگ تفاوت می‌کند که این تفاوت معولاً از سطح به عمق آن کاهش می‌یابد. معمولاً هوازدگی بیشتر برای سنگ‌های گرانیتی و دگرگونی مطرح است. - قابلیت کاری معدن کانسار و چگونگی دست‌یابی به ‌آن این عامل از چند جنبه معدن‌کاری، سنگ‌بری و صیقل‌پذیری باید بررسی شود. 1. جنبه معدن‌کاری مفاهیم و فاکتورهای‌ معدن‌کاری خود باید از دو جنبه فنی و اقتصادی مورد بررسی قرار گیرند. عوامل فنی عبارتند از: - توپوگرافی ناحیه معدن (وضعیت پستی و بلندی‌های منطقه) و چگونگی دست‌یابی به کانسار - شناسایی درزه‌ها و شکستگی‌های موجود - بلوک‌دهی کانسار - کیفیت مواد (یک‌نواختی آن در نقاط مختلف) - ذخیره معدن عوامل اقتصادی شامل تمام عوامل و هزینه‌هایی که از زمان اکتشاف و استخراج سنگ تا مرحله فروش دخیل هستند می‌باشد. - محل و موقعیت کانسار و فاصله آن نسبت به بازار فروش از نظر هزینه‌های حمل - موقعیت دسترسی به‌کانسار از نظر ایجاد راه‌های ارتباطی در راه پل، گذرگاه و . . . با بازار - ضخامت باطله روی کانسار از نظر هزینه‌های باطله برداری - امکان‌سنجی کانسار از نظر مقدار تولید سالانه و عمر معدن - هزینه‌های خرید یا اجاره زمین در ناحیه معدن در صورت لزوم - امکانات آب و برق‌رسانی از شبکه ‌های موجود و سایر امکانات مورد نیاز - هزینه‌های تسطیح و محوطه‌سازی و ایجاد تأسیسات محلی - بررسی سرمایه مورد نیاز - بررسی بازار و قیمت سنگ و سوددهی معدن 2. برش و پردازش سنگ‌ها از نظر برش و پردازش به سه دسته تقسیم می‌شوند: - مواد نرم: این مواد به‌ آسانی با اره بریده می‌شوند مانند تمام سنگ های کربناتی. - مواد نیمه‌سخت: این مواد با اره بدون اشکال بریده می‌شوند مانند پاره‌ای از توف‌ها، مرمر، ماسه‌سنگ - مواد سخت: این مواد به سختی و با اشکال با اره بریده می‌شوند مانند تمام سنگ‌های آذرین نفوذی و خروجی و اغلب سنگ‌های دگرگونی. فزون بر برش، پردازش سنگ‌ها نیز از فاکتورهای مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد. انتخاب سنگ هدف از به‌کارگیری سنگ‌های تزئینی در نما بیشتر به‌دلیل زیباسازی و در کف ساختمان‌ها معابر و محوطه‌ها علاوه بر زیباسازی استحکام و مقاومت آنها در برابر سایش و سایر عوامل می‌باشد. سنگ پس از نصب باید با عوامل فیزیکی متعددی همچون آب‌ و هوا و عوامل محیطی مقابله نمایند. بنابراین لازم است سنگ انتخاب شده متناسب با شرایط محیطی محل مورد نظر باشد تا علاوه بر طولانی شدن عمر سنگ از تخریب زودرس آن نیز جلوگیری به‌عمل آید تا نما همچنان زیبایی خود را حفظ نماید. ویژگی‌های قابل توجه در این راستا عبارتند از: - ترکیب شیمیایی سنگ - کانی‌های تشکیل‌دهنده سنگ - وزن مخصوص ظاهری - وزن مخصوص حقیقی - تخلخل - ضریب جذب آب (نفوذپذیری) - مقاومت در مقابل هوازدگی و عوامل اصلی تغییر حالت در سنگ - تأثیر باد (در فرسایش) - تغییر رنگ در اثر نور آفتاب و عوامل دیگر - مقاومت در مقابل یخ‌زدگی (ضریب انجماد) - مقاومت در برابر تغییر درجه حرارت (دما) - استحکام فشاری (تنش فشاری) - استحکام در مقابل نیروهای کششی (مدول گسیختگی یا تنش کششی) - استحکام در مقابل نیروهای خمشی و برشی (تنش خمشی یا برشی) - مقاومت در مقابل ضربه و سایش (ضریب اصطکاکی سنگ‌ها) - مقاومت در برابر سایش و خراش (ترافیک پا و مقاومت اصطکاکی) - مدول الاستیسیته - سختی و صلابت پاره‌ای از نکات قابل توجه در هنگام به‌کارگیری سنگ‌های ساختمانی که باید مد نظر داشت عبارتند از: • سنگ‌های شیستی، هورنفلس، آندزیت، بازالت و دیاباز در برابر حرارت مقاوم هستند. • سنگ‌های نرم مانند سنگ‌های کربناتی که دارای ناخالصی هستند نباید در مکان‌هایی که در تماس با رطوبت‌اند به‌کار گرفته شوند. • سنگ‌های گرانیت،‌ دیوریت، کوارتزیت، ماسه‌سنگ سیلیسی، آندزیت، تراکیت، بازالت، دیاباز و فلیت در مقابل اسیدها مقام هستند. • سنگ‌های آهکی متراکم مانند دولومیت و ماسه‌سنگ‌آهکی در مقابل قلیاها دوام بیشتری دارند. • سنگ‌هایی که ضریب انجماد آنها جزیی‌ست، در مقابل هوای سرد از هم نمی‌پاشند و برای نصب در نمای ساختمان‌های واقع در مناطق سردسیر مناسب می‌باشند. • سنگ‌هایی که ضریب سایش آنها (در اثر رفت و آمد) زیاد باشد، نباید در کف ساختمان‌ها و پله‌ها مورد استفاده قرار گیرند. • برای پوشش دادن سنگ (جهت جلوگیری از نفوذ آب و آلودگی‌های محیطی) باید از موادی استفاده شود که مانع تنفس سنگ نشود. • باید توجه داشت که یخ‌بندان مهم‌ترین عامل تخریب سنگ است. • حداقل تنش فشاری سنگ‌ها برای نصب در نمای ساختمان‌ها حدود 50 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (5 مگا پاسکال) و حداقل مقاومت یخ‌زدگی حدود 150 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (15 مگا پاسکال) در استاندارد آمریکایی می‌باشد. • حداقل تنش فشاری سنگ‌هایی که در پل‌سازی، پوشش کانال‌ها آب استخرها، ساختمان‌های زیرزمینی به‌کار می‌روند 1000 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (100 مگا پاسکال) و حداقل مقاومت یخ‌زدگی آنها 1000 کیلوگرم بر سانتی متر مربع در استاندارد آمریکایی می‌باشد. افزایش عمر سنگ سنگ‌های تزئینی به‌کار رفته در ساختمان‌ها می‌توانند به‌مرور زمان توسط عوامل گوناگون آسیب‌پذیر و تخریب شوند. رعایت نکاتی که به‌آنها اشاره خواهیم کرد می‌توانند در کند کردن روند تخریب سنگ‌ها مؤثر باشد. این نکات به‌شرح زیرند: - سنگ‌هایی که در محیط‌های آلوده صنعتی نصب شده‌اند باید با صابون‌های اسیدی نفتی (Nephthenic acid) و صابون‌های فلزاتی مانند روی، آلومینیوم و کلسیم شسته شوند. با این کار یک لایه از صابون فلزی سوراخ‌های ریز سطحی سنگ را می‌پوشاند و بقیه منافذ سنگ خالی می‌ماند، این صابون‌ها بر خلاف صابون‌های سدیمی معمولی، آب را به‌خود نگرفته و در آن حل نمی‌شوند. - پاک‌کننده‌های ساینده نباید برروی سطح صیقلی سنگ استفاده شوند زیرا سبب از بین رفتن صیقل و شفافیت آن می‌شوند. - پاک‌کننده‌های اسیدی نباید جهت تمیزکردن مرمر و سنگ‌آهک استفاده شوند زیرا سبب انحلال و خوردگی این سنگ‌ها می‌شوند. - سطح مجسمه‌ها و سایر سمبول‌های سنگی را با یک لایه نازک پلیمری که آلودگی‌ها را جذب می‌کند بپوشانند تا با خشک شدن آن، لایه نازک به‌صورت فیلم روی آنها باقی بماند و آنها را از تخریب حفظ نماید (این پلیمرها هر یک با ترکیب مخصوصی ساخته می‌شوند). برای سنگ‌های تزئینی پلیمر فلئوسیلیکات پیشنهاد شده است. این ماده با کانی‌ها واکنش نموده و کلسیم فلوراید، سیلیکون هیدرات و سایر ترکیبات غیرمحلول را تشکیل می‌دهد. در نتیجه سطح سنگ متراکم‌تر شده و رطوبت کمتری را جذب می‌نماید. - برای جلوگیری از شوره‌زدن سنگ‌ها، توصیه شده است که ابتدا ترکیبات کانی‌ را مشخص نمایند و سپس با پاشیدن ماسه یا با استفاده از بخار گرم (متناسب با ترکیب کانی) شوره را از بین ببرند. دانشمندان یونانی استفاده از لیزر را برای زدودن سولفات از سطح مرمریت‌ها، اقتصادی‌تر می‌دانند و این روش را توصیه می‌نمایند. - برای حفظ آثار باستانی که در آنها سنگ نه به‌عنوان یک لایه نازک برای تزئین،‌ بلکه به‌صورت بلوک‌های نسبتاً بزرگ و به‌عنوان یکی از مواد اصلی و تشکیل‌دهنده به‌کار رفته است بهترین روش را مرمت و تعویض سنگ‌های تخریب شده با سنگ‌های هم‌اندازه و مشابه سنگ تخریب‌شده به روش‌های مشابه روش اولیه در زمان ساخت بنا می‌دانند. منظور از سنگ مشابه یعنی سنگی با رنگ و مطابق مشخصات سنگ اولیه می‌باشد. - سنگی که در آشپزخانه نصب می‌شود باید سخت باشد و ضریب جذب آب آن حداقل بوده و تعمیر و نگهداری آن مشکلی نداشته باشد. انواع گرانیت‌های غیرجاذب روغن برای نصب در آشپزخانه مناسب هستند. - برای جلوگیری از تخریب سنگ توسط موجودات ذره‌بینی، تزریق پنی‌سلین در داخل لایه‌های سطحی سنگ بهترین روش شناخته شده است. - هنگام نصب سنگ و برای جلوگیری از سقوط سنگ‌های نصب شده و عدم احتیاج به رول‌پلاک و حفظ زیبایی نمای ساختمان باید سعی شود (مخصوصاً در ساختمان‌های بیش از یک طبقه) حتماً از مهارهای مخصوص استفاده شود. نکاتی نیز در همین راستا باید رعایت شود: • امکان نفوذ آب به سنگ نصب شده نباید وجود داشته باشد. زیرا در اثر حرارت، آبی که نفوذ کرده به‌صورت بخار درآمده و فشار زیادی را به سنگ وارد می‌کند که این امر باعث جدا شدن سنگ از دیواره می‌گردد. در فصل گرما نیز آب وارد شده به سنگ، در اثر یخ‌بندان بر سنگ اعمال فشار کرده و سبب جدایش سنگ از نما می‌گردد. • نصب سنگ در دیوار فقط با بتون نباید انجام شود بلکه باید از قلاب یا مهارهای مخصوص استفاده گردد. به‌دلیل یکسان نبودن ضریب انبساط سنگ نصب شده با دیوار درزه‌های ریزی در ملات ایجاد شده و علاوه بر ایجاد عدم پایداری سنگ در دیوار، آب در این درزه‌ها نفوذ کرده و مشکلاتی پدید می‌آورد. • نصب پلاک نباید همراه با بالا بردن دیوار انجام پذیرد. زیرا ممکن است در اثر نشست دیوار، پلاک‌ها شکم داده و فروریزند. نصب پلاک‌ها الزاماً باید پس از اتمام سفت‌کاری ساختمان انجام شود. فقط در ساختمان‌های بتون آرمه و فلزی نصب سنگ همزمان با پیش‌روی دیوار اشکالی پدید نخواهد آورد. • جنس مهار یا قلاب‌ها باید از نوع برنج یا فولاد ضد زنگ باشد تا مهار زنگ نزند. روش‌های پی‌جویی، استخراج و طراحی معادن سنگ‌های تزئینی روش‌های پی‌جویی سنگ‌های ساختمانی و تزئینی با توجه به زمین‌شناسی هر منطقه و نیز با توجه به معادنی که تاکنون در آن منطقه کشف شده‌اند به‌قرار زیر است: • با استفاده از نقشه‌های زمین‌شناسی 1:250000 و 1:10000 که سطح کشور را پوشش داده‌اند و بهره‌گیری از سایر اطلاعات زمین‌شناسی موجود در هر استان، سازندهای دارای واحد سنگی مناسب جهت سنگ‌های ساختمانی و تزئینی شناسایی شده و از این واحدها در مقاطع مختلف سازند بازدید به‌عمل می‌آید. با تلفیق کلیه اطلاعات در مورد چگونگی اکتشاف برنامه‌ریزی می‌شود. • باید با در نظر گرفتن شرایط استخراج، امکانات دست‌یابی و ایجاد سینه‌کارهای استخراجی (دهانه‌معدن) انجام گیرد. در صورتی که سنگ‌های تزئینی استثنایی باقیمت بالا مورد نظر باشند شرایط استخراج دشوار نیز ممکن است به‌صرفه باشد. • حالت صخره‌ای بودن دامنه کوه، به‌طوری‌که سطوح صاف و بدون درز و شکاف (سطوح غیرمضرس سنگ‌ها) در سطح کوه قابل رؤیت باشد، وجود صخره‌های بزرگ و سالم رها شده در دامنه کوه و رنگ ظاهری (به‌عنوان مثال سفیدی کوه)، می‌توانند راه‌گشا باشند و این مناطق باید بیشتر بررسی شوند. • در صورتی‌که یک واحد سنگی، از نظر مشخصات کلی جهت سنگ ساختمانی و تزئینی، مناسب تشخیص داده‌ شد، باید در مقاطع و نقاط مختلف منطقه بازدید شود و بلوک‌‌های بدون مواد روباره‌ای و با شیب توپوگرافی و موقعیت مکانی و معدنی مناسب، جهت بررسی بیشتر انتخاب می‌گردند. • بلوک یا بلوک‌های معدنی انتخاب شده باید مورد بازدید دقیق قرار گرفته و از نظر وضعیت میکروتکتونیکی، وجود درز و شکاف‌ها، ابزار، شرایط استخراج و امکانات احداث سینه‌کارهای استخراجی و امکاناتی دستیابی،‌ ارزیابی می‌شوند. • یک قطعه سنگ نسبتاً بزرگ و قابل حمل که عارضه خوبی از کل معدن باشد باید انتخاب شود و جهت تهیه پلاک‌های آزمایشی به سنگ‌بری حمل گردد. قطعه سنگ مورد نظر جهت بررسی ظاهر سنگ در مقاطع مختلف،‌ قابلیت برش و ساب و مقاومت در جهات مختلف، برش خورده و با در نظر گرفتن تجربه کارگر سنگ‌بر مورد بررسی قرار می‌گیرد. • در صورتی که مطالعات اولیه،‌ مناسبت سنگ مورد نظر را تأیید کند، استخراج چند کوپ به‌صورت آزمایشی،‌ با مشورت یک استادکار استخراج سنگ و با استفاده از امکانات معدنی نزدیکترین سینه‌کارهای فعال معدنی موجود در استان و حمل کوپ به سنگ‌بری، جهت انجام تست‌های تجربی، تهیه‌پلاک‌های استاندارد، بررسی سطح صیقلی سنگ از نظر زیبایی و قیمت‌گذاری و بازاریابی انجام می‌شود. به‌علاوه در این راستا شرایط فنی برش و تهیه پلاک مشخص می‌شود و کلیه اطلاعات لازم به‌دست می‌آید. • بازدید یک کارشناس خبره و با تجربه معدن‌شناسی که سال‌ها در معادن سنگ کارکرده است از بلوک معدنی مورد نظر جهت تأیید کار و برنامه‌ریزی ادامه عملیات اکتشافی، می‌تواند در جلوگیری از ناقص بودن کار و اجتناب از کارهای اضافی و هزینه‌های بی‌مورد مفید واقع شود. برای انتخاب بهترین روش استخراج سنگ‌های تزئینی قبل از هر چیز باید نکاتی را مد نظر قرار دهیم: الف) خصوصیات کانسار و نوع سنگ ساختمانی پیش از طراحی معدن، باید کلیه مسائل زمین‌شناختی و کانی‌شناسی به‌طور دقیق بررسی شوند. ابتدا لازم است اطلاعاتی از قبیل فرم و شکل کانسار، نوع ماده معدنی، ترکیب شیمیایی، میزان ذخیره، ضخامت باطله، محل مصرف و ‌. . . مورد ارزیابی قرار گیرد. ب) نوع کارگاه استخراج اولین بحثی که در این زمینه مطرح می‌گردد این است که معدن مورد نظر باید روباز استخراج شود یا زیرزمینی. در مجموع مسائل و مشکلات یک معدن روباز بسیار کمتر از یک معدن زیرزمینی‌ است. توجه به این نکته لازم است که تاکنون استخراج سنگ ساختمانی در ایران روباز بوده است. با وجود این‌که طراح معدن در انتخاب این موضوع تا حدودی آزاد است اما همیشه نمی‌توان تنها با تکیه بر نظر طراح نوع کارگاه را مشخص نمود. از جمله عواملی که در این تصمیم‌گیری دخیل‌اند می‌توان به ضخامت باطله روی معدن، قدرت و انواع ماشین‌آلاتی که برای باطله‌برداری در اختیار داریم اشاره نمود. ج) میزان تولید در میان عواملی که باید جهت انتخاب روش استخراج مورد توجه قرار گیرند، میزان ماده معدنی مورد نیاز بر مبنای بازار مصرف نیز باید درنظر گرفته شود. معدن باید براساس رفع نیازمندی‌های محلی و بازار مصرف داخلی و خارجی و امکان صدور به خارج طراحی شود و میزان تولید با عامل مصرف در داخل و خارج کنترل شود. با توجه به میزان تولید است که امکان توسعه یا تجدید کارگاه‌ها وجود دارد. د) روش‌های کندن سنگ یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در بخش صادرات سنگ، تکنولوژی استخراج است. روش‌های معمول استخراج در کشور‌های پیشرفته عبارت است از: 1. روش چال‌زنی موازی با استفاده از پاس، گوه و جک و استفاده از سیم برش فولادی در این روش ابتدا با توجه به ابعاد بلوک مورد نظر، چال‌های موازی عمودی و افقی به فواصل 10 تا 20 سانتی‌متر حفر می‌شود. سپس به کمک نعل و پاس بلوک را آزاد می‌کنند. برای حفر چال‌های موازی از چکش‌های معمولی کوه‌بری استفاده می‌شود. 2. استفاده از دستگاه برش الماسه در این روش سیم برش، متشکل از کابل فولادی،‌ فنر، بوش و بوش الماس‌دار (سگمنت الماسه) می‌باشد. دستگاه برش با نیروی محرکه سیم در نزدیکی سطح برش قرار داده می‌شود و طول سیم متناسب با سطح مورد نظر که می‌خواهیم برش داده شود انتخاب می‌گردد. در امتداد اضلاع بلوک مورد نظر چال‌های عمودی و افقی با قطر 3 الی 8 اینچ، متناسب با سطحی که قرار است بریده شود عبور می‌دهند. دو سر سیم را در داخل دستگاه برش به‌هم وصل کرده و دستگاه را به‌کار می‌اندازند. 3. به‌کار گرفتن دستگا‌ه‌های شیارزن این دستگاه تنها در مورد سنگ‌های نه‌چندان سخت به‌کار می‌رود و برای سنگ‌های سخت نظیر گرانیت کاربرد ندارد. با استفاده از این ماشین صفحات متعددی از یک بلوک در طول یک خط بریده می‌شوند. 4. استفاده از شعله این روش که منحصراً در برخی معادن گرانیت مورد استفاده قرار می‌گیرد، به کمک شعله و در سطوح مختلف برش ایجاد می‌شود. در میان این روش‌ها اقتصادی‌ترین روش استفاده از سیم برش الماسه و چال‌زنی موازی است. در شرایط کنونی ایران معدن‌کاری بیشتر بر تجربه تکیه دارد و نیاز است که این تجربیات گردآوری شود و به شیوه‌های علمی تدوین گردد و با روش‌های علمی و تخصصی دنیا منطبق شود و به‌صورت دستور کار درآید. عوامل مؤثر در روش‌های استخراج عوامل زیر نقش قابل توجهی در انتخاب روش استخراج ایفا می‌کنند و عبارتند از: 1. قیمت بلوک 2. دسترسی به ماشین‌آلات 3. نیروی متخصص 4. ترکیب روش‌ها 5. امکان استفاده از ضایعات 6. تعداد پله‌ها و طول کارگاه 7. امکان تأمین آب کافی 8. تأمین نیروی برق منابع سنگ‌های ساختمانی و نما در ایران ایران را می‎توان از جمله کشورهایی دانست که در زمینه سنگ‌نما و تزئینی از قابلیت‌های معدنی بسیار بالایی برخوردار است. هرچند به‎زعم استخراج نسبتاً زیاد این مواد، در دهه گذشته این قابلیتها در بسیاری موارد مورد توجه قرار نگرفته است. در ایران، سنگ‌های ساختمانی و نمای بسیار گوناگونی با خاستگاه رسوبی، آذرین و دگرگونی یافت می‎شود. ترکیب و ویژگیهای شیمیایی، نمود رنگی و دامنه سنی سنگ‌های ساختمانی و نما در ایران بسیار متفاوت است که در زیر به‎طور فشرده بیان می‎شود: 1) سنگ‌های آذرین: در ایران سنگ‌های ساختمانی آذرین به‎‌گونه‎های زیر یافت می‎شوند: سنگ‌های آذرین درونی: گرانیتوئیدها (گرانیت، گرانودیوریت، مونزونیت و سینیت)، گابرو- گابرودیوریت‌ها و الترامافیک‌ها سنگ‌های آذرین بیرونی و آذرآواری: داسیتوئیدها، بازالت‌ها، آندزیت‌ها و توف‌ها در ایران تا کنون بیش از 500 توده نفوذی از گونه‎های یادشده شناخته شده‎است. بیشتر توده‎های نفوذی که قواره‎دهی خوب و رنگ زیبا دارند، متعلق به مزوزوئیک و ترشیری می‎باشند. پاره‎ای از این توده‎ها عبارت‌اند از: - تعدادی از توده‎های نفوذی محور تاکستان- تارم- هشتجین، اهر و سیه‎رود، - تعدادی از توده‌های نفوذی محور ارومیه- دختر (در مناطق قم، نطنز و انار)، - گرانیتوئیدهای محور زاهدان- سراوان، - گرانیتوئیدها و گابروهای زون سنندج- سیرجان به‎ویژه سنندج- سیرجان شمالی، - توده‎های نفوذی گرانیتوئیدی و گابرویی ماسوله- آستارا، - توده‎های نفوذی گرانیتوئیدی کرج- طالقان- کلاردشت، - اندکی از توده‎های نفوذی شمال‌خاوری ایران (زون تکنار- بینالود و کویر- سبزوار). 2) سنگ‌های دگرگونی: در کشور ما سنگ‌های ساختمانی و نمای دگرگونی از نوع مرمر، انواع شیست، هورنفلس‎، گنایس یافت می‎شود. سنگ‌های یادشده در بسیاری از مناطق دگرگونی مانند ناحیه تویسرکان، مهاباد و نقده وجود دارند. همچنین در خاور ایران، در ناحیه بیرجند و خاور قاین سنگ‌های شیستی و آمفیبولیتی بسیار زیبایی شناخته شده است، در صورتیکه در آینده قواره‎های کوچک با رنگ زیبا مرسوم شود، ایران از اینگونه سنگها فراوان دارد (ناحیه تکاب، انار، سیستان و بلوچستان، کرمان و ...). 3) سنگ‌های رسوبی: در ایران سنگ‌های رسوبی با قواره‎دهی خوب و رنگهای زیبا با ترکیب متفاوت در افقها و دامنه سنی متفاوتی شناخته شده‎اند که مهمترین آنها عبارت‌اند از: سنگ‌های رسوبی آهکی بلورین سازند روته: سنگ‌های این سازند در بسیاری از مناطق ایران، به‎ویژه در زون سنندج- سیرجان قواره‎دهی خوب و رنگ سفید دارند. سازند آهکی لار و دلیجان: در پاره‎ای از مناطق همچون البرز و ایران مرکزی و به‎ویژه زون سنندج- سیرجان، سنگ‌های این سازند قواره‎دهی خوبی دارند. سازند ماسه‎سنگی هجدک: این سازند در خاور ایران مرکزی (باختر طبس، مسیر جاده خور- طبس) دارای رنگ مشکی و قواره‎دهی خوب است. سنگ‌های آهکی کرتاسه: پاره‎ای از سنگ‌های آهکی کرتاسه ایران مرکزی، ناحیه بافق، کرمان، خاور ایران، زون سنندج- سیرجان (منطقه اصفهان، نیریز، پیرانشهر، کرمانشاه) و در زون زاگرس در منطقه چهارمحال و بختیاری (سازند سروک) و کرمانشاهان، دارای رنگ مناسب سفید، خاکستری، شیری با قواره‎دهی مطلوب هستند. کنگلومرای فجن: سنگ‌های کنگلومرای سازند فجن و کرمان در البرز و ایران مرکزی با سن پالئوسن، دارای قواره‎دهی خوب و رنگ زیبا هستند. سازند قم: بخش fسازند قم در ایران مرکزی (ناحیه آباده، ناحیه آب‎گرم قزوین- جنوب ابهر) گاه‎دارای رنگ سفید مایل به زرد تا خاکستری با قواره‎دهی خوب است. سازند آسماری: در پاره‎ای از نقاط زاگرس (استانهای کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه‎و بویراحمد)، سنگ آهک آسماری، قواره‎دهی دارد و برای استفاده به‌عنوان سنگ نما مناسب می‌باشد. تراورتن‌های میوسن پسین تا کواترنر: در برخی از مناطق ایران در زمان یادشده تراورتن تشکیل شده و پاره‎ای از آنها قواره‎دهی خوبی دارند و هم‎اکنون استخراج می‎شوند. سنگ‌های ساختمانی، تزئینی و نمای ایران از توانمندی‌های بالای معدنی کشور به‎شمار می‎‎آیند. این ذخایر از لحاظ گوناگونی در طرح، رنگ، بافت، کیفیت، غنا و ارزش اقتصادی، در میان گونه‎های مشابه در دنیا، ممتاز، کم‎نظیر و در برخی موارد بی‎نظیر بوده و در نتیجه می‎توانند یکی از نقاط قوت‎بخش معدن، چه در زمینه استخراج و تولید داخلی و چه در زمینه صادرات و کسب درآمدهای ارزی به‌شمار آیند. براساس مطالعات انجام شده، ذخایر اصلی شناخته‎شده قطعی قابل بهره‎برداری در کشور عبارت‌اند از: تراورتن (59 میلیون تن)، مرمر (6/3 میلیون تن)، مرمریت (500 میلیون تن)، چینی (53 میلیون تن)، گرانیت (60 میلیون تن) و سنگ آهک تزئینی (100 میلیون تن). میزان ذخایر معرفی شده‎، بخش ناچیزی از ذخایر قطعی کشور را نشان می‎دهد زیرا ذخیره سنگ‌های تزئینی کشور افزون بر میلیاردها تن می‌باشد. پراکندگی سنگهای ساختمانی در ایران همانطور که قبلاً بیان شد در کشورمان چهار نوع گروه سنگ تزئینی و نما مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر طبق آمار وزارت صنایع و معادن در سال 1384 تعداد کل 1137 معدن سنگ از انواع مختلف در حال بهره‌برداری بوده که در جدول 2 آمار تفکیکی هر کدام از معادن بر حسب استان آورده شده است. با توجه به این جدول بیشترین معادن سنگ مربوط به تراورتن و گروه گرانیت در کشور می‌باشد. لازم بذکر است که در گروه گرانیت کلیه سنگهای گرانیتوئیدی، دیوریتوئیدی، گابروئیدی و سنگهای دگرگونی قر

سنگ راوی خاموش داستان خلقت است. انسان هایی که خواسته اند از مرز زمان بگذرند و آثار آنها از نسلی به نسل دیگر گذر کند، سنگ را به خدمت گرفته اند. کشور ما نیز با تاریخچه کهن خود آوردگاه بناهای منحصر به فرد تاریخی جهان می باشد که هویت فرهنگی و هنری اعصار گذشته ما را به نمایش می گذارد. بشر با پیشرفت علم و صنعت و شناخت زیبایی، رنگ و دیگر ویژگی های جالب سنگ، از آن استفاده بهینه کرده است.

انسان از سنگ برای زینت بخشیدن به محیط زندگی و علاوه بر آن برای ساختن مجسمه، پیکره، سنگ قبر، صنایع دستی، کف و نمای داخلی و خارجی ساختمان ها، پله ها، قرنیزها، سنگفرش خیابان ها، محوطه ها، رویه میزها، کابینت های آشپزخانه و غیره استفاده می کند. امروزه رشد جمعیت و توسعه کشور به دنبال آن ضرورت پاسخگویی به نیاز فزاینده مسکن و احداث مجتمع های مسکونی، اداری و صنعتی، اهمیت اکتشاف و بهره برداری از سنگ های ساختمانی، تزئینی و نما را دو چندان کرده است. از طرف دیگر این معادن همچون دهها ماده معدنی دیگر از قبیل مس، سرب، روی، آهن، منگنز، زغال سنگ و ... در صدور مواد غیرنفتی و ارزآوری جایگاه خاصی یافته است و در نتیجه لزوم توجه به این بخش روز به روز ضروری تر می نماید.

کشورمان ایران یکی از چند کشور تولیدکننده سنگ در جهان است که سالانه حدود 10 میلیون تن انواع سنگ در آن استخراج می شود اما به علت پائین بودن فن آوری بهره برداری از معادن و فرآوری آن در کارخانجات سنگبری از یک سو و پیشی گرفتن کشورهای صنعتی در بخش فرآوری و ساخت ماشین آلات صنعت سنگ و ارتقای استانداردهای تولید از سوی دیگر تاکنون نتوانسته است در عرصه بین المللی رقابت کند و جایگاه شایسته خود را بیابد. صنعت سنگ کشور به رغم پیشرفت های اندک دهه اخیر هنوز از بستر سنتی خارج نشده است. بدون تردید تجدیدنظر اساسی در استخراج و فرآوری تا صادرات محصول لازمه پیشرفت در این زمینه است که این خود بدون دستیابی به تکنولوژی روز و سرمایه گذاری امکان پذیر نخواهد بود. زیرا همچنان که می دانید سرمایه گذاری مولد پایه و اساس توسعه هر کشور است و این خود در قالب طرح های مختلف عمرانی و صنعتی و ... نمود می یابد. سرمایه گذاری مناسب مستلزم انجام مطالعات قبلی است که شامل ارزیابی جوانب طرح به ویژه سوددهی آن است و هرچه این مطالعات کاملتر و دقیق تر باشد نتیجه آن مطمئن تر خواهد بود. با جمع آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل آنها و انتخاب راه های مفید می توانیم زمینه های توسعه صادرات این صنعت و دیگر صنایع کشورمان را فراهم آوریم. همچنین با توجه به اینکه کشورمان از نظر منابع طبیعی سنگ های ساختمانی وضعیت مناسبی دارد، بهره برداری مناسب با استفاده از تکنولوژی روز مطالعات پیش از سرمایه گذاری را ضروری می سازد. از سوی دیگر از نظر زیبایی و سختی سنگ معادن بی همتایی در کشورمان وجود دارد که به دلیل نداشتن ماشین آلات پیشرفته و عدم فرآوری صحیح، ارائه محصول نهایی، آن گونه که باید، امکان پذیر نیست.

علاوه بر این، فرآیند تولید سنگ در کشورهای در حال توسعه به سوی فرآوری بهتر و فنی تر به منظور افزایش صادرات در حال تغییر است و این تغییر، تقاضا برای استفاده از تکنولوژی پیشرفته از جمله استفاده از ماشین آلات فرآوری را تا حد زیادی گسترش داده است. از این رو در کشورهای دارای ذخایر و معادن سنگ های طبیعی (مثل کشورمان) به رغم نیاز به سرمایه گذاری ارزی زیاد، به پیشرفت آنها کمک خواهد کرد. با تمام این اوصاف صادرکنندگان عمده سنگ خام کشورهایی هستند که صنعت فرآوری آنها هنوز به اندازه کافی پیشرفت نکرده و از تکنولوژی پیشرفته برش و فرآوری سنگ های تزئینی گرانیت و مرمریت و نیز شناخت بازارهای بین المللی محرومند. همچنین باید گفت که علیرغم وجود معادن گسترده در کشور، صنعت سنگ ایران در مقایسه با دیگر کشورهای معدن خیز توسعه نیافته به شمار می آید.این توسعه نیافتگی دلایل دیگری نیز دارد که پس از آن برشمردن آنها، پیشنهادهایی نیز ارائه شده است.

عدم مدیریت و بهره وری :

نحوه اداره اکثر کارخانجات ما سنتی است. به استثنای درصدی از مدیران، اکثر آنان با فنون و روش های جدید تولید آشنایی ندارند. همین ویژگی در کنار وجود بازار داخلی پر رونق همراه با تقاضای سنگ ارزان و با کیفیت نازل موجب شده است تا همان روش های سنتی به کار گرفته شود که بالطبع این شیوه جایگاه چندانی در عرصه رقابت خارجی و بازارهای جهانی ندارد.

عدم استفاده مطلوب از تکنولوژی :

ورود ماشین آلات جدید در سال های اخیر موجب تحولی هر چند اندک در صنعت سنگ شده است اما به دلیل ناآشنایی و استفاده نامطلوب هیچ گاه از ظرفیت واقعی دستگاه ها استفاده نشده است.

نبود حمایت های دولتی و قانونی :

کشورهایی که در زمینه تولید و صدور سنگ به پیشرفت نایل آمده اند به لحاظ مقررات با کشور ما تفاوت های فاحشی دارند. پرداخت یارانه به صادرکنندگان، حمل و نقل ارزان، ایجاد بستر مناسب و مطمئن برای توسعه در کنار حمایت های قانونی از جمله این تفاوت هاست.

پیشنهادات :

1ـ فراهم ساختن امکان استفاده از نیروی انسانی متخصص خارجی تحت ضوابط خاص برا ی ایجاد رقابت در محیط کار و در نتیجه ارتقای بهره وری.

2ـ ایجاد یک سازمان واسطه بین کارگر و کارآفرین؛ به نحوی که واحدهای تولیدی بتوانند در زمان رونق بدون دغدغه اقدام به استخدام نیروی جدید کرده و در زمان رکود آنها را تعدیل کنند.

3ـ از میان برداشتن انحصارات محلی و منطقه ای از سنگ خام.

4ـ تشویق و حمایت از معدنکاران از طریق افزایش امکانات تولید و تأمین نقدینگی و آموزش روش های جدید استخراج خاص هر معدن.

5ـ ایجاد کارگاه های آموزشی برای مدیران برای آشنایی آنان باروش های جدید تولید در کشورهای دیگر.

6ـ آشنایی با ابزارهای مرغوب و متناسب با هر نوع تولید؛ مانند ابزارهای برش، صیقل، رزین ها، بتونه و مواد شیمیایی جدید برای سخت کردن سنگ ها و مواد دیگر.

7ـ الزام فروشندگان خطوط تولید خارجی و یا نمایندگان آنها به آموزش پرسنل ایرانی. به عبارت دیگر فروشنده باید تعهد کند سیستم و نحوه صحیح استفاده از ماشین آلات را آموزش داده و در واحدها پیاده کند.

8ـ اعطای تسهیلات بانکی با نرخ های مناسب برای تأمین نقدینگی و سرمایه در گردش واحدهای فرآوری سنگ.

9ـ ایجاد زمینه مناسب برای تولید بدون تنش های روزمره.