از مالیات بر ارزش افزوده چه میدانید؟

مالیات چیست؟

مالیات انتقال بخشی از درآمد جامعه به دولت محسوب میشود که دولتها این مبالغ پرداختی را برای جبران هزینه هایی که برای جامعه و مردم انجام میدهند مصرف میکنند. مالیات ، پرداختی بلاعوض محسوب می شود که به اشخاص حقیقی و حقوقی تعلق میگیرد. در یک عبارت کلی ، دستگاه مالیاتی دولتها ، اولین شریک در تجارت شما تلقی می شوند که حتی قبل از تقسیم سود بین شرکا، سهم خود را مطالبه و دریافت می کنند.

در کشورهای توسعه یافته مالیات نقش اصلی را در تأمین بودجه دولت ایفا می کند ، از این رو نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در برخی از این کشورها تا ۴۵ درصد نیز می رسد. در ایران نیز با تغییر مکانیزم محاسبات مالیاتی و تقویت اطلاعات دولت نرخ بالایی از بودجه سالانه کشور به درآمدهای مالیاتی اختصاص پیدا کرده است، برای مثال 22 درصد افزایش درآمد مالیاتی در لایحه بودجه 96 نسبت به سال قبل به چشم میخورد و در سال 97 نیز 35 درصد از درآمد دولت از مالیات میباشد.

به همین منظور برای کلیه فعالین اقتصادی شناخت ،اطلاع از قوانین و وظائف خود نسبت به ارگان های دولتی جزو اهم مسائل است، مالیات در کشور ایران به چهار قسمت کلی عملکرد، تکلیفی ، حقوق و ارزش افزوده تقسیم میشود که در ادامه به بررسی مالیات بر ارزش افزوده میپردازیم.

ارزش افزوده به چه معناست؟

هر کالایی که در بازار فروخته می شود ، در فرآیند تولید خود توسط چندین تولید کننده به تدریج ساخته شده است به عنوان مثال یک نان ابتدا گندم بوده و سپس تبدیل به آرد شده و بعد از آن به خمیر و نهایتا در تنور پخته و نان شده است ، قیمت گندم موجود در هر عدد نان تا قیمت نان فروش رفته در نانوایی طی مراحل ذکر شده به تدریج افزایش یافته است که این افزایش حاصل زحمت تولیدکنندگان مختلف از ابتدا تا انتها می باشد ، به این ارزش اضافی ایجاد شده از دانه گندم تا نان ارزش افزوده گفته میشود.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

نوعی مالیات بر مصرف طراحی شده که هم اکنون در بیش از 140 کشور جهان تحت عنوان مالیات برارزش افزوده به اجرا درآمده است. کشورهای فرانسه و آلمان از جمله اجراکنندگان اولیه این مالیات بوده و در کشورهای عضو اتحادیه اروپا همه این مالیات را پذیرفته و به اجرا گذاشته‌اند. کشورهای نامزد عضویت در اتحادیه اروپا نیز همه به پذیرش و اجرای این نوع مالیات التزام دارند.

مالیات بر ارزش افزوده در واقع نوعی مالیات بر فروش کالا و خدمات چند مرحله‌ای است که در طی مراحل زنجیره واردات،تولید،توزیع،مصرف با نرخ مالیاتی ثابت (غیرتصاعدی)اعمال می‌شود ولی نهایتاً مصرف‌کنندگان نهایی تنها پرداخت‌کننده واقعی آن هستند.

نحوه محاسبه ارزش افزوده برای اشخاص حقیقی و حقوقی:

طی یک دوره سه ماه در یک سال ، شرکت مبلغ X را به صورت قانونی و طبق قوانین اعلام شده توسط سازمان مالیاتی خریداری میکند ، در حین خرید 9درصد X را اضافه بر مبلغ کالا به فروشنده به عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت میکند، از طرفی شرکت مبلغ Y را به صورت قانونی و طبق قوانین اعلام شده توسط سازمان مالیاتی به فروش می رساند ، در حین فروش 9 درصد Y را اضافه بر مبلغ کالا از خریدار به عنوان مالیات بر ارزش افزوده دریافت میکند. در پایان مهلت سه ماه مالیات اخذ شده در مقابل مالیات پرداخت شده قرار میگیرد و مازاد آن به اداره ارزش افزوده طی فیش مالیاتی پرداخت میگردد و اگر مقدار مالیات پرداخت شده بیشتر باشد میتوان آن را از دولت استرداد نمود یا به دوره بعد موکول کرد.

نرخ مالیات ارزش افزوده:

ارزش افزوده از سال 87 با نرخ 3% آغاز شد و به مرور زمان این درصد افزایش پیدا کرد تا به امروز که نرخ مالیات ارزش افزوده به 9% رسیده است . از این نرخ ، 6% به عنوان مالیات ارزش افزوده و 3% به عنوان عوارض ارزش افزوده تقسیم میشود.

درآمد دولت از مالیات بر ارزش افزوده:

امروزه از فعالان اقتصادی پوشیده نیست که مهمترین و بیشترین درآمد دولت در بین مالیات های غیر مستقیم مالیات بر ارزش افزوده است ، اما متاسفانه آمارهای دقیقی از درآمد دولت در این حوزه موجود نیست لذا من قسمتی از کتاب "در کاخ سفید چه گذشت" را در این باب بازگو میکنم:

" البته مالیات بر ارزش افزوده چون باعث افزایش سریع درآمد دولت ، آنهم از طریق غیر علنی می شود خیلی مورد توجه و علاقه حکومتها و بعضی طراحان سیاستهای اقتصادی قرار دارد ولی این نوع مالیات در عین حال دارای سه عیب بزرگ نیز هست: 1-همه افراد اعم فقیر و ثروتمند به یک نسبت برای خرید کالای مورد نظر خویش مالیات می پردازند 2- برای کنترل کیفیت کار لازم است سازمان اداری مفصل و پرخرجی به وجود آید تا صحت عملکرد سیستم مالیات بر ارزش افزوده تضمین شود 3- به افزایش تورم کمک می کند."

شرکت تازه تاسیس هستم در باب مالیات بر ارزش افزوده چه باید بکنم؟

1- مرحله پیش ثبت نام : برای شروع به سایت www.evat.ir که سامانه ی اینترنتی برای انجام امور الکترونیکی مالیات بر ارزش افزوده است مراجعه و در قسمت انجام پیش ثبت نام با توجه به نوع شخصیت خود اشخاص حقیقی یا حقوقی اقدام به تکمیل فرم پیش ثبت نام نمایند.

2- مرحله دریافت دعوتنامه: بعد یک هفته تا ده روز از طریق پست توسط کد پستی و آدرس مندرج در پیش ثبت نام ،نام کاربری و رمز عبور برای متقاضی ارسال می شود.

3- مرحله انجام ثبت نام: در این قسمت باید اطلاعات شرکت اعم مشخصات شرکت ، فعالیت های جاری ، اطلاعات مربوط به پرونده مالیات بر درآمد ، نوع مشمولیت و سایر اطلاعات درخواستی را در سایت مذکور وارد و ثبت نهایی کنید.

اخذ گواهی ارزش افزوده:

بعد از ثبت نام ، ارسال اولین اظهارنامه و پرداخت باید به سایت ارزش افزوده مراجعه و درخواست گواهی ارزش افزوده دهید،از درخواست پرینت و به سازمان ارزش افزوده مراجعه فرمائید بعد از دو روز تائیدیه از طریق پست ارسال می شود ، لازمه ی خرید و فروشی قانونی و دریافت مالیات از خریدار ارائه تائیدیه ارزش افزوده می باشد. همچنین برای پرداخت مالیات از فروشنده تقاضای ارائه تائیدیه ی ارزش افزوده بنمایید.

تاریخ ارسال اظهارنامه ارزش افزوده :

در پایان هر فصل به مدت 15 روز مهلت دارید به سایت ارزش افزوده مراجعه و اظهارنامه ارزش افزوده را ارسال و مبلغ مورد نظر را طی دو فیش مالیات 6% و عوارض 3% به صورت مجزا پرداخت نمائید، فصل زمستان به علت تعطیلات عید تا پایان فروردین به مدت 30 روز مهلت قانونی دارد.

جرائم ارزش افزوده:

جرائم ارزش افزوده طبق ماده 22 و 23 قانون مالیات بر ارزش افزوده به شرح زیر است:

ماده 22: مودیان مالیاتی در صورت انجام ندادن تکالیف مقرر در این قانون و یا در صورت تخلف از مقررات این قانون علاوه بر پرداخت مالیات متعلق و جریمه تاخیر مشمول جریمه ای به شرح زیر خواهند بود:

1- عدم ثبت نام مودیان در مهلت مقرر معادل 75% مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی حسب مورد

2- عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق

3- عدم درج صحیح قیمت معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق

4- عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل 25% مالیات متعلق

5- عدم تسلیم اظهارنامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد معادل 50% مالیات متعلق

6- عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد معادل 25% مالیات متعلق

ماده23: تاخیر در پرداخت مالیات های موضوع این قانون در مواعد مقرر موجب تعلق جریمه ای به میزان 2% در ماه نسبت به مالیات پرداحت نشده و مدت تاخیر خواهد بود.

(در خصوص پرداخت یا عدم پرداخت مالیات ارزش افزوده میان خیلی از مشاورین اختلاف وجود دارد از طرفی جرائم بسیار سنگین این مالیات است که گاها از اصل مالیات نیز بیشتر می شود از طرف دیگر طی دوسال گذشته در ماه های اخر سال کلیه جرائم بصورت 100% بخشیده میشود که موجب میشود برخی این مالیات را تا پایان سال نزد خود نگه دارند بنابراین تصمیم پرداخت به موقع یا با تاخیر به عهده مدیران عامل می باشد. )

کالاهای معاف از مالیات ارزش افزوده:

بر اساس ماده 12 قانون مالیات بر ارزش افزوده محصولات کشاورزی فرآوری نشده ، دام و طیور زنده، آبزیان ، زنبور عسل ، انواع کود ، سم ، بذر و نهال ، آرد خبازی ، نان ، گوشت ، قند ، شکر ، برنج ، حبوبات، کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات، کالاهای همراه مسافر ، اموال غیر منقول، انواع دارو ، لوازم مصرفی درمانی ، خدمات درمانی، خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق موضوع قانون مالیات های مستقیم ، خدمات بانکی و اعتباری و صندوق های قرض الحسنه مجاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس ها و بازارهای خارج از بورس از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.

موارد مهم در باب فاکتور های خرید و فروش از نظر اداره ارزش افزوده:

1- قبل از هر چیز طرف مقابل باید دارای گواهی ارزش افزوده باشد و به همراه فاکتور ارائه دهد.

2- مراجعه به سایت ارزش افزوده و اطمینان از اینکه طرف مقابل جزو بلک لیست اداره ارزش افزوده نمی باشد.

3- هر فاکتور باید دارای بارنامه حمل باشد.

4- پرداخت و دریافت وجه باید از درگاه بانک های شرکت برای اشخاص حقوقی و بانک های معرفی شده برای اشخاص حقیقی باشد.

5- فاکتور ها باید دارای سه نسخه و شماره گذاری سریالی به صورت غیرچاپی باشد.

6- در فاکتور باید مشخصات خریدار و فروشنده اعم از نام ، کد اقتصادی ، آدرس و کد پستی درج گردد.

نحوه بررسی پرونده ارزش افزوده :

بعد از بررسی و ممیزی عملکرد شرکت ، به صورت جداگانه پرونده شرکت توسط ممیزین سازمان ارزش افزوده ممیزی می گردد و به غیر از برگه تشخیص عملکرد که هر سال برای شرکت ها صادر میگردد ، برگه تشخیص ارزش افزوده نیز صادر میشود، این برگه همانند برگه تشخیص عملکرد قابل اعتراض می باشد.

بعد از دریافت برگه تشخیص اعم از اوراق مطالبه مالیات یا برگه استرداد مالیات اضافه پرداختی در صورتی که مودی معترض باشد میتواند ظرف 20 روز پس از ابلاغ قانونی اعتراض کتبی خود را به اداره مالیاتی تسلیم نماید در صورت رفع اختلاف با مسئولان ذی ربط پرونده مختومه اعلام می گردد ، چنانچه مودی در مهلت مقرر اعتراض کتبی خود را ارائه ننماید مبالغ مندرج در برگه تشخیص قطعی محسوب می گردد. در صورتی که در مدت مذکور اعتراض کتبی ارائه گردد ولی رفع اختلاف نشده باشد پرونده ظرف بیست روز از تاریخ اعتراض جهت رسیدگی به هیات حل اختلاف مالیاتی موضوع قانون مالیات های مستقیم احاله می شود.

در پایان امیدوارم با خواندن مطلب فوق در باب ارزش افزوده اطلاعات کافی و لازم را به شما خواننده ی محترم انتقال داده باشم .

ارادتمند

احسان امامی

معافیت های مالیات ارزش افزوده

ماده 12 قانون مالیات بر ارزش افزوده

عرضه کالاها و ارائه خدمات زیر و همچنین واردات آنها حسب مورد از پرداخت مالیات معاف می‌باشد:

1. مـحصولات کشـاورزی فرآوری نـشده
2. خدمـات بانکی و اعتباری بانکها، موسـسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوقهای قرض‌الحسنه مجاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورسها و بازارهای خارج از بورس
3. آبـزیان، دام و طیور زنده، زنبورعسل و نوغان
4. فـرش دستباف
5. انـواع خدمـات آموزشی و پژوهشی که طبق آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فنـاوری ، امور اقتصادی و دارایی ، بهداشت ، درمان و آموزش پزشـکی ، آموزش و پرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد
6. خـوراک دام و طـیور
7. تجهـیزات کمک ناوبـری هوانوردی ویژه فرودگاهها و رادار براساس فهرستی که به پیشنهـاد مشتـرک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
8. لـوازم مصرفی درمانـی، انواع دارو، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمـات توانبخشی و حمایتی
9. اقـلام با مصـارف صرفا دفـاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی براساس فهرستی که به پیشنهاد مشتـرک وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیـه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد . فهرست مذکور از اولین دوره مالیاتی پس از تصویب هیأت وزیران قابل اجراء خواهد بود
10. انـواع بذر و نهال، کود، سم
11. خـدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیاتهای مستقیم
12. نان، آرد خبـازی، قند، حبوبات و سویا، شکر، برنج، شیر، پنیر، گوشت، روغن نباتی و شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان
13. کـالاهای اهـدایی به صـورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تایید هیات وزیران و حوزه‌های علمیه با تایید حوزه گیرنده هدایا
14. امـوال غیر منقول
15. کـالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات ، وارد کشور می‌شود. مازاد بر آن طبق مقررات این قانون مشمـول مالیات خواهد بود.
16. کـتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
17. خـدمات حمـل و نقل عمومی مسـافری درون و برون‌شهری، جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی

 تعریف ارزش افزوده چیست؟

 اگر نگاهی کلی و گذرا بر کتب اقتصاد کلان داشته باشیم و بخواهیم که ارزش افزوده را به زبان ساده بیان کنیم و از ورود به مباحث پیچیده مربوط به آن پرهیز کنیم، خواهیم دید که اقتصاددانان ارزش افزوده را چنین تعریف می کنند: ارزش افزوده عبارت است از ما به التفاوت ستانده و داده. به عبارت ساده تر و در عمل ارزش افزوده یعنی: فروش منهای خرید.

 

برای تبیین موضوع به مثال زیر دقت کنید: یک کارگاه کفاشی را در نظر بگیرید که اقدام به تولید کفش می‌کند. این کارگاه برای تولید یک جفت کفش احتیاج به مواد اولیه به شرح زیر دارد که هر کدام را به قیمت‌هائی که در فهرست زیر تهیه آمده است، ‌خریداری می‌نماید:
1- چرم رویه: 35000 ریال
2- کفی کفش: 25000 ریال
3- میخ کفاشی: 1000 ریال
4- چسب کفاشی: 800 ریال
5- نخ کفاشی : 500 ریال
بنابراین مجموع خرید این کارگاه کفاشی برای تولید یک جفت کفش 62.300 ریال می‌باشد. بعد از انجام یک سری عملیات بر روی مواد اولیه خریداری شده، یک جفت کفش تولید می‌گردد. تولید کننده کفش، یک جفت کفش را به قیمت 120.000 ریال می‌فروشد.
با توجه به تعریف مالیات بر ارزش افزوده که در صفحه قبل ذکر گردید، ارزش افزوده ایجاد شده توسط تولید کننده کفش عبارت خواهد بود از :

خرید ـ فروش = ارزش افزوده
ارزش افزوده =  62300  -120000=57700

فرآیند مذکور را در شکل 1-1 مشاهده می‌کنید
 

2) مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

بر مبنای تعریف فوق از ارزش افزوده، نوعی مالیات بر مصرف طراحی شده که هم اکنون در بیش از 140 کشور جهان تحت عنوان مالیات برارزش افزوده به اجرا درآمده است. کشورهای فرانسه و آلمان از جمله اجراکنندگان اولیه این مالیات بوده و در کشورهای عضو اتحادیه اروپا همه این مالیات را پذیرفته و به اجرا گذاشته‌‌اند. کشورهای نامزد عضویت در اتحادیه اروپا نیز همه به پذیرش و اجرای این نوع مالیات التزام دارند.

در ایران، پرداخت مالیات بر مصرف به شکلی که مستقیماً توسط مصرف‌کنندگان به فروشندگان پرداخت گردد و فروشندگان این مالیاتها را به نیابت از طرف دولت جمع‌آوری کنند و سپس آن را در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهند، تاکنون وجود نداشته است. این بدان معنی نیست که ایرانیان کلیه مایحتاج خود را بدون پرداخت انواع مالیاتهای غیرمستقیم تأمین می‌کنند. برعکس، مصرف‌کنندگان ایرانی برای خرید فرآورده‌هایی چون نفت، نوشابه، سیگار، خاویار، الکل طبی و صنعتی، اتومبیل، تلفن، نوار ضبط صوت و تصویر، فولاد و سیمان و برای خرید خدماتی مانند ارتباط تلفنی، شماره‌گذاری موقت و نقل و انتقال اتومبیل و شناورها، بطور غیرمستقیم، مالیات بر مصرف پرداخت می‌نمایند.

 همینطور، هموطنان خریدار کالاهای وارداتی نیز برای صدها نوع کالاهای وارداتی حقوق گمرکی و سود بازرگانی و مالیاتهای غیرمستقیم مربوطه را می‌پردازند. این مالیاتها، برحسب وضعیت "کشش منحنی‌های تقاضا و عرضه" در موارد بسیاری معمولاً بیشتر به بخشی از مصرف‌کنندگانی اصابت می‌نماید.

 مالیات بر ارزش افزوده در واقع نوعی مالیات بر فروش کالا و خدمات چند مرحله‌ای است، که در طی مراحل زنجیره واردات/تولید/توزیع/مصرف با نرخ مالیاتی ثابت (غیرتصاعدی) اعمال می‌گردد ولی نهایتاً مصرف‌کنندگان نهایی تنها پرداخت‌کننده واقعی آن می‌باشند. مبنای محاسبه این مالیات بهای کالا و خدماتی است که یا در داخل تولید می‌شوند و یا به کشور وارد می‌گردند و فروشندگان و یا ارائه‌دهندگان خدمات برای آنها صورتحساب صادر می‌نمایند. در این نظام مالیاتی هر یک از ارائه دهندگان کالا و خدمات که در این نظام مالیاتی از دید دولت مؤدیان مالیاتی تلقی می‌گردند، مکلف به نگهداری دفاتر حسابداری و در هنگام فروش مکلف به تهیه و صدور صورتحساب می‌باشند. در صورتحسابهای صادره بایستی مشخصات طرفین معامله، مشخصات کامل کالا همراه با قیمت و مالیات آن در ستونهای مربوطه، در چند نسخه ثبت شده باشد.

 در هر یک از مراحل زنجیره به هم پیوسته تولید/توزیع، هر یک از بنگاههای اقتصادی در زمان خرید مواد اولیه و یا سایر کالاهای مورد نیاز، بهای کالای خریداری شده بعلاوه مالیات بر ارزش افزوده (که به صورت درصد ثابتی از بهای کالا می‌باشد) را به فروشنده کالا می‌پردازند. اما در زمان فروش کالا یا محصولات تولیدی علاوه بر بهای کالائی که به فروش می‌رسانند، مالیات بر ارزش افزوده متعلقه را نیز محاسبه و از خریدار کالای خود دریافت می‌نمایند. حال چون در این نظام مالیاتی، فعال اقتصادی نبایستی خود مالیاتی پرداخت نماید و بایستی مالیات تنها از مصرف‌کننده نهایی اخذ گردد، فعالان اقتصادی مالیات پرداختی بابت خرید مواد اولیه و سایر کالاها را از وجوه مالیات دریافتی از خریداران کالاها و دریافت کنندگان خدمات خود، کسر و تنها مابه‌التفاوت را به خزانه دولت می‌پردازند. به این ترتیب هر فعال اقتصادی تنها به میزان ارزش افزوده‌ای که توسط کارگاهش ایجاد می‌گردد مالیات به حساب دولت واریز می‌نماید و عمل انتقال مالیات از هر عنصر زنجیره تولید/توزیع به عنصر بعد تا زمانی که مالیات به مصرف‌کننده نهایی اصابت نماید، ادامه پیدا می‌کند و نهایتاً مصرف‌کننده نهایی که حلقه آخر زنجیره تولید/توزیع مصرف است، کل مالیات را که در مراحل مختلف زنجیره توسط عناصر زنجیره تولید/توزیع انباشته گردیده پرداخت می‌نماید.

جهت تیین موضوع، مثال ساده‌ای بیان می‌گردد. این مثال به فرآیند تولید صندلی با فرض نرخ 10% برای مالیات بر ارزش افزوده می‌پردازد. در یک نگرش ساده به این فرآیند، مراحل زیر را خواهیم دید:

مرحله اول : استحصال تنه‌درخت از جنگل توسط بهره بردار جنگل و فروش آن به چوب‌بری

مرحله دوم : تبدیل تنه‌درخت به الوار توسط چوب بر و فروش آن به نجار

مرحله سوم : تبدیل الوار به صندلی توسط نجار و فروش آن به مصرف کننده نهایی

 در مرحله اول، تنه‌درخت توسط بهره‌بردار جنگل به قیمت 1000 تومان به چوب‌بر فروخته می‌شود. به فرض اینکه چوب جنگلی بوده و بدون پرداخت به هزینه‌ای برای مواد اولیه تهیه شده باشد، با توجه به قیمت تنه‌درخت، 10% آن بعنوان مالیات بر ارزش افزوده (100 تومان) به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود. قیمت چوب به اضافه مالیات (100+1000) برابر 1100 تومان می‌شود. یعنی نجاری مبلغ 1100 تومان به بهره‌بردار جنگل می‌پردازد که 1000تومان آن بابت کالا و 100تومان دیگر مالیات بر ارزش افزوده می‌باشد. شکل 1-2 بیانگر محاسبات مربوط به این بخش از فرآیند می‌باشد.

شکل 1-2 : محاسبات مالیات بر ارزش افزوده در فرآیند استحصال و عرضه تنه‌درخت

در مرحله دوم چوب‌بر، تنه‌درختی را که به قیمت خالص 1000 تومان خریده است با بکارگیری عوامل تولید به الوار تبدیل می‌کند و آن را به قیمت خالص 1500تومان به نجار می‌فروشد. نجار بهای کالا به اضافه 10% مالیات بر ارزش افزوده (150+1500) یعنی 1650 تومان را به چوب‌بر می‌پردازد. چون در نظام مالیات بر ارزش افزوده چوب‌بر نباید پرداخت‌کننده اصلی مالیات باشد، چوب‌بر از محل 150تومان مالیات دریافتی، 100تومان مالیاتی را که قبلاً بابت الوار پرداخت کرده است را کسر می‌نماید (100-150) و 50تومان باقیمانده را به دولت پرداخت می‌نماید. شکل 2-2 عملیات این بخش از فرآیند را نشان می‌دهد.

شکل 2-2 : محاسبات مالیات بر ارزش افزوده در فرآیند تولید و فروش الوار

در مرحله سوم نجار با الواری که به قیمت 1500تومان خریداری کرده است صندلی تولید کرده و به قیمت 1900تومان به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشد. ارزش افزوده این مرحله 400تومان است. قیمت محصول به اضافه 10% مالیات (190+1900) برابر 2090تومان می‌شود. نجار 190تومان مالیات بر ارزش افزوده از مصرف‌کننده نهایی می‌گیرد و 150 تومان مالیاتی که قبلاً به چوب‌بر پرداخت کرده‌ بود را از آن کسر می‌نماید. پس مالیات خالص این مرحله (150-190) برابر 40 تومان می‌شود که توسط نجاری به دولت پرداخت می‌گردد. (شکل 3-2 این بخش از فرآیند را نمایش می‌دهد) مالیاتی که در مراحل سه گانه فوق توسط عناصر زنجیره تولید به حساب دولت واریز گردیده است جمعاً برابر 190تومان (50+40+100) می‌گردد، که کلاً توسط مصرف‌کننده نهایی پرداخت می‌گردد. یعنی هر عنصر در این زنجیره فقط مالیات بر ارزش افزوده را به طرف مصرف‌کننده به حرکت درآورده است و در واقع تنها مصرف‌کننده، پرداخت کننده مالیات بوده است که مالیات متعلقه به کل فرآیند را به میزان 10% (190تومان) بهای محصول نهایی پرداخت نموده است.

شکل 3-2: محاسبات مالیات بر ارزش افزوده در فرآیند تولید و فروش صندلی

چنان که ملاحظه می‌گردد، در اینجا انتقال مالیات به جلو انجام شده،‌ یعنی نهایتاً سنگینی تمام مالیات بر عهده خریدار نهایی قرار گرفته است. همانطور که مثال فوق نشان می‌دهد،‌ عاملین اقتصادی از تولیدکننده گرفته تا خرده فروش هیچ گونه مالیاتی را از حساب خود پرداخت نمی‌کنند و هر مؤدی مالیات بر ارزش افزوده در زنجیره تولید/توزیع فقط مالیات را به عامل بعدی منتقل می‌کند تا نهایتاً به مصرف‌کننده نهایی برسد. با دقت در مثال فوق متوجه خواهیم شد که با توجه به اینکه کل مالیات پرداختی مؤدی بابت نهاده‌ها بعنوان اعتبار مالیاتی وی به وی مسترد می‌گردد، سیستم مالیات بر ارزش افزوده مبتنی بر عدم انباشت مالیات است. یعنی بابت هر کالا کلاً فقط به میزان بهای محصول نهایی مالیات پرداخت می‌گردد، چه این محصول در یک مرحله تولید و به مصرف‌کننده نهایی عرضه گریدده باشد و چه طی چندین مرحله از مواد اولیه به محصول واسطه‌ای و نهایی تبدیل و طی چندین مرحله دیگر مراحل توزیع را پشت‌سر گذاشته به مصرف‌کننده نهایی برسد.

3) چرا مالیات بر ارزش افزوده را باید اجرا نمود؟

امروزه با تکیه صرف بر درآمدهای نفتی که ذخایر آن محدود و پایان پذیر و قیمت بین‌المللی آن نیز متغییر می‌باشد، نمی‌توان ابزار لازم جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دراز مدت در کشور را فراهم نمود. مسئولیت‌های گسترده دولت در زمینه‌های متفاوت و خصوصاًًًً انتظار جامعه از دولت که استقرار امنیت، امکانات رفاهی و درمانی، آموزش و ... آحاد جامعه می‌باشد، هزینه‌های سرسام آوری را بر دولت تحمیل می‌نماید که تأمین آن از محل درآمدهای فروش نفت به هیچ وجه درست نمی‌باشد. میزان درآمدهای مالیاتی نیز که منبع صحیح تأمین این هزینه‌ها برای دولتها می‌باشد، در سالهای گذشته به هیچ وجه تکافوی هزینه‌های جاری دولت را نمی‌نماید. بدین لحاظ دولت از سالهای پیش در فکر تغییر و اصلاح ساختار نظام مالیاتی کشور که حداقل عوارض را برای فعالیتهای اقتصادی مولد در کشور داشته و موجب افزایش درآمدهای مالیاتی دولت گردد، بود. لیکن به جهت درگیر بودن کشور در جنگ تحمیلی و سپس دوران سازندگی پس از آن شرایط لازم جهت اجرای آن فراهم نگردید.

در سالهای اخیر دولت جمهوری اسلامی ایران ابتدا بر اساس مفاد برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و مطالعه در مورد نظام‌های نوین مالیاتی توصیه شده در قانون مزبور و سپس تأکیدات برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در زمینه توسعه درآمدهای مالیاتی و تأمین هزینه‌های جاری دولت از محل مالیات و مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام مبنی بر اجرای مالیات بر ارزش افزوده بعنوان یکی از سیاستهای راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران و با بررسی نظام‌های مالیاتی در کشورهای پیشرفته، بر آن شده که نظام جدید مالیات بر ارزش افزوده را در کشور مستقر سازد. این نظام جدید که مبنای آن «خود اظهاری» مالیاتی است بر جلب مشارکت و همکاری هر چه بیشتر مؤدیان تکیه دارد.

 مشارکت مؤدیان در اجرای این نظام مالیاتی موجب بالا رفتن روحیه مسئولیت‌پذیری و تمکین از قانون و نهایتاً منجر به ارتقاء بهروری می‌گردد.



 

نگرشی به برخی دلایل و مزایای استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده در کشور

- بخشی از اصلاحات برنامه‌ریزی شده برای ساختار مالیاتی کشور (Tax reform)
- عدم اعمال فشار بر تولیدکنندگان و سایر فعالان اقتصادی و انتقال بار مالیاتی از تولیدکنندگان به مصرف‌کنندگان
- ایجاد منبع درآمدی جدید ثابت و قابل اتکا برای دولت
- شفاف‌سازی مبادلات و فعالیت‌های اقتصادی و شناسایی هر چه بیشتر مودیان مالیاتی
- گسترش پایه مالیاتی
- پایین بودن هزینه وصول به دلیل مشارکت فعال مودیان
- جلوگیری از مالیات مضاعف (مالیات بر ارزش افزوده خصوصیت آبشاری نداشته و در نتیجه موجب تعلق مالیات مضاعف و مالیات بر مالیات  بر یک محصول نهائی در فرآیند تولید نمی‌گردد)
- تشویق صادرات (از طریق تعلق نرخ صفر و استرداد مالیات پرداختی بابت نهاده‌ها)
- حداقل تأخیر در وصول درآمدهای مالیاتی (دوره‌های وصول کوتاه مثلاً 2 ماهه)
- به دلیل مقطوع بودن نرخ محاسبه آن ساده بوده و زمان لازم جهت قطعیت یافتن آن کوتاه می‌باشد.
- به بهبود بهره‌برداری از فن‌آوری اطلاعات در نظام مالیاتی کشور کمک می‌نماید.
- توصیه موکد در گزارشات اقتصاد سنجی بین المللی
- تسهیل ورود به پیمانهای منطقه‌ای و بین‌المللی

طبق قانون معادن و آیین‌نامه اجرایی آن تمام بهره‌برداران معادن موظفند ۱۰ درصد از بهای ماده معدنی موضوع پروانه را به نرخ روز در سر معدن به‌صورت استخراج شده یا کانه آرایی شده، به‌عنوان حقوق دولتی به وزارت صنعت، معدن و تجارت پرداخت کنند.

این درصد با در نظر گرفتن عواملی مانند میزان ذخیره،‌ عیار، کیفیت ماده معدنی، مناطق دور افتاده یا کمتر توسعه یافته و… قابل کاهش یا افزایش است.

به گزارش اخبار رسمی به نقل از روابط عمومی خانه صنعت، معدن و تجارت، میزان کاهش برای معادن بزرگ حداکثر ۵ درصد و افزایش برای سایر معادن حداکثر سه برابر درصد مبنا (۱۰ درصد) است. اینکه حقوق دولتی معادن و نحوه محاسبه آن از جمله نرخ روز در سر معدن همواره مهم‌ترین موضوع مورد اختلاف و چالش بهره‌برداران و انجمن‌ها و تشکل‌های معدنی چه در هنگام اصلاح و تصویب قانون و آیین‌نامه مربوطه در گذشته و حال بوده و خواهد بود موضوع این یادداشت نیست. آنچه در اینجا موضوع بحث است برآوردهای غیرواقعی در تعیین حقوق دولتی و تاثیر آن بر عملکرد بخش معدن است.

اما حقوق دولتی معادن در صورت وصول چگونه هزینه می‌شود: ۶۵ درصد به وزارت صنعت، معدن و تجارت برای اجرای بهینه تکالیف و ماموریت‌های توسعه بخش معدن و صنایع معدنی کشور؛ ۱۵ درصد به اعتبارات استانی برای ایجاد زیرساخت و رفاه توسعه شهرستان با اولویت‌بخشی به منطقه‌ای که معدن در آن واقع شده است؛ ‌۱۲ درصد به وزارت جهاد کشاورزی تا برحسب مورد و طی عملیات معدنی نسبت به احیا و بازسازی محل عملیات معدنی اقدام شود. (به احتمال بسیار زیاد تاکنون موردی انجام نشده است)؛ ۵ درصد به صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی برای حمایت از مکتشفان و بهره‌برداران معادن؛ ۳ درصد به‌عنوان کمک به سازمان نظام مهندسی معدن برای تحقق اهداف تعیین شده در قانون مربوطه.

میزان درآمد حقوق دولتی معادن در بودجه سنوات ۹۳، ۹۴ و ۹۵ به ترتیب ۱۸۰۰، ۱۵۰۰، ۹۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شد که به دلیل رکود اقتصادی داخلی و خارجی و سایر عوامل و مشکلات مرتبط در سال ۹۳ و ۹۴ به ترتیب ۵۲۰ و ۳۳۰ میلیارد تومان و در هشت ماهه سال ۹۵ تنها ۲۲۸ میلیارد تومان از درآمدهای پیش‌بینی شده محقق شد و تا پایان سال ۹۵ وصول ۵۰ درصد از حقوق دولتی نیز بسیار خوشبینانه خواهد بود.

به‌رغم این در بودجه سال ۹۶ نیز مبلغ ۹۰۰ میلیارد تومان برای حقوق دولتی و حق انتفاع معادن در نظر گرفته شده است که باتوجه به رکود داخلی، وضع محدودیت‌های صادراتی مثل عوارض صادرات مواد معدنی فرآوری نشده و احتمال کاهش صادرات مواد معدنی و به تبع آن، کاهش تولیدات داخلی و همچنین عدم پایبندی شرکت‌ها و بهره‌برداران معادن بزرگ مثل سنگ‌آهن و مس به تعهدات خود در پرداخت با استفاده از تفسیر ضوابط و داشتن روابط، کاهش وصول حقوق دولتی و عدم تحقق آن طبق جدول بودجه در سال ۹۶ نیز اجتناب‌ناپذیر است.

هرچند میزان حقوق دولتی معادن در مقایسه با سایر درآمدها در بودجه کل کشور نظیر نفت و مالیات بسیار ناچیز است، اما همان‌گونه که در چگونگی محل‌های مصرف حقوق دولتی ذکر شد کاهش درآمد حقوق دولتی بر برنامه‌ریزی و انجام تکالیف و ماموریت‌های وزارت متبوع، توسعه استانی، حمایت از مکتشفان و بهره‌برداران، تحقق اهداف سازمان نظام مهندسی معدن نیز بی‌تاثیر نخواهد بود.

کما اینکه در مورد آخر و از بدو تاسیس سازمان نظام مهندسی معدن (سال ۸۲) تاکنون و در مجموع حتی ۳ درصد حقوق دولتی وصول شده در یک‌سال نیز به سازمان مذکور به‌عنوان مهم‌ترین تشکل غیرانتفاعی و بازوی اجرایی وزارت صنعت، معدن و تجارت تخصیص نیافت. عدم تحقق اهداف پیش‌بینی شده در بخش معدن و صنایع معدنی ازجمله وصول حقوق دولتی در کنار موارد مهم و اساسی دیگر نظیر رکود بخش مسکن و کاهش تقاضای مصالح ساختمانی، کاهش اعتبارات پروژه‌های عمرانی، وضع عوارض و محدودیت‌های داخلی، کاهش تقاضای جهانی مواد معدنی به ویژه در چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار مواد معدنی، سنگ آهن و محصولات فلزی و فولاد و در کنار آنها پایین بودن تکنولوژی و ماشین آلات و تجهیزات در بخش تولید و فرآوری و ایجاد ارزش افزوده از جمله عوامل مهم در رشد منفی معدن بوده است (نکته‌ای که معاون اول ریاست جمهوری نیز از آن رضایت نداشتند).

براین اساس لازم است با پیش‌بینی ادامه این روند طی حداقل دو تا سه سال آینده بسترهای ضروری تحقق اهداف مشخص شده در بودجه را برای رشد و توسعه بخش معدن و صنایع معدنی فراهم کرد.