در نظام دریافت مالیات بر ارزش افزوده، مالیات کلانی که قرار است از تولیدکننده دریافت شود، بین تعداد زیادی از مصرف‌کننده‌ها تقسیم می‌شود.

از سال ۱۳۸۷که قانون مالیات بر ارزش افزوده تصویب شد، همیشه این ابهام در ذهن مردم بوده که این چطور مالیاتی است و چرا یک خریدار کالا یا خدمات باید علاوه بر قیمت اصلی کالا و خدمت مالیات آن را هم بدهد.

 از طرف دیگر خیلی از مردم تصور می‌کنند که دارند پول اضافی می‌پردازند به همین دلیل احساس خوبی به این مدل اخذ مالیات ندارند. عده‌ای هم ممکن است در این مدل از خریدار سوءاستفاده کنند و حتی با وجود معافیت از این نوع مالیات، باز هم مبالغی را به ناحق از مشتری اخذ کنند. به هر صورت نیاز است همه ما در مورد مفهوم مالیات بر ارزش افزوده و حتی نحوه محاسبه آن اطلاعاتی داشته باشیم تا بتوانیم تخلفات احتمالی را تشخیص دهیم.

ارزش افزوده چیست؟

ارزش افزوده یک مفهوم اقتصادی ساده است که می‌تواند مبنای مفاهیم پیچیده‌تر شود. ارزش‌افزوده به زبان ساده مبلغی است که در مراحل مختلف تولید به قیمت یک محصول اضافه می‌شود.

یک تکه چوب را درنظر بگیرید. این چوب وقتی به خراطی تحویل داده می‌شود قیمت بالایی ندارد اما وقتی خراط روی آن نقش و نگار حک می‌کند، قیمت چوب بالا می‌رود. این تکه چوب خراطی شده، در مراحل بعدی به پایه مبل تبدیل می‌شود، بعد رنگ می‌شود و در نهایت با اضافه شدن فوم و پارچه، به شکل یک مبل کامل به مصرف‌کننده عرضه می‌شود.

در هر کدام از این مراحل، یکسری کار روی این چوب انجام و مبلغی به قیمت آن افزوده می‌شود. جمع تمام این مبالغ می‌شود ارزش افزوده چوبی که در اول کار فقط یک ماده اولیه بوده است. البته در همه مراحلی که گفتیم مسلما نیاز است مواداولیه دیگری به‌کار اضافه شود. کارهایی که روی این مواد انجام می‌شود تا آنها جزئی از یک محصول مصرفی شوند، ارزش این مواد را نیز بالاتر می‌برد. مثل پارچه و فوم خام که با برش خوردن و شکل پیدا کردن تبدیل می‌شوند به مبل که کالایی مصرفی است.

حالا می‌دانیم ارزش افزوده‌قیمتی است که در تمام مراحل کار، به قیمت اولیه مواد خام اضافه می‌شود. این مبلغ با قیمت اصلی مواداولیه جمع می‌شود و قیمت نهایی یک کالا را به ما می‌دهد.

چرا برایش مالیات گذاشته‌اند؟

دغدغه‌ای که همیشه در مورد پرداخت مالیات وجود داشت، بالا بودن مبلغ آن و محدودیت سرمایه تولیدکنندگان و صاحبان مشاغل بود. مسئولان اقتصادی برای رسیدن به هدف برنامه سوم توسعه، تصمیم گرفتند که اصلاحی در نظام دریافت مالیات انجام دهند. به این ترتیب بود که مالیات بر ارزش افزوده مطرح شد.

در نظام دریافت مالیات بر ارزش افزوده، مالیات کلانی که قرار است از تولیدکننده دریافت شود، بین تعداد زیادی از مصرف‌کننده‌ها تقسیم می‌شود. به این صورت که در مراحل مختلف تولید و عرضه کالا، درصدی از قیمت تمام‌شده در آن مرحله، به‌عنوان مالیات به قیمت کالا اضافه می‌شود. در همان مثال تکه چوب، اگر قیمت تمام‌شده بعد از خراطی 20هزار تومان باشد و نرخ مالیات بر فرض، 10درصد، 2هزار تومان باید به قیمت چوب خراطی شده اضافه شود.

در حقیقت نرخ مالیاتی که برعهده تولید‌کننده یک کالا گذاشته می‌شود، در تمام مراحل تولید، به خریدار مرحله بعد منتقل می‌شود تا اینکه در پایان این روند، مبلغ از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌شود اما از آنجا که نرخ مالیات درصد بالایی ندارد، مبلغ اضافه شده خیلی بالا نخواهد بود.

البته تولیدکننده هم در این میان وظیفه دارد مابه‌التفاوت مالیات بر ارزش افزوده‌ای را که هنگام خرید مواداولیه پرداخته است با مالیات بر ارزش افزوده‌ای که هنگام فروش کالا از خریدار بعدی دریافت می‌کند؛ به سازمان امور مالیاتی بدهد؛ مثلا اگر در مرحله خرید مواداولیه، 1500تومان مالیات بابت یک کالا داده است و در مرحله فروش و با احتساب ارزش افزوده، این مالیات به 1900تومان افزایش پیدا کرده، تولیدکننده باید برای هر محصول 400تومان مالیات بپردازد.

چه کسی می تواند این مالیات را بگیرد؟

سازمان امور مالیاتی برای اجرای بهتر و بدون چالش‌تر قانون مالیات بر ارزش افزوده، به‌تدریج و به‌صورت مرحله‌ای واحد‌های صنفی مختلف را تحت شمول این قانون قرار داد؛ یعنی اینطور نبود که بلافاصله بعد از لازم‌الاجرا شدن قانون مالیات بر ارزش افزوده، تمام واحدهای صنفی و تجاری موظف به پرداخت مالیات باشند و به تبع آن این حق را داشته باشند که مالیات را بر دوش مردم به‌عنوان خریدار بیندازند بلکه به‌صورت دوره‌ای و در بازه‌های زمانی مشخص صورتحساب مالیاتی صادر می‌شد و از زمان تکمیل این صورتحساب به بعد، گروهی از واحدهای صنفی را مشمول این قانون اعلام می‌کرد.

تمام مودیان مالیات بر ارزش افزوده باید از طریق اینترنت در سایت سازمان امور مالیاتی کشور ثبت‌نام کنند. حتی ریزحساب‌های مربوط به مالیات و عوارضی که بر عهده این گروه است، درصورتحساب‌های سازمان مالیات نوشته می‌شود. شما می‌توانید با دیدن این مدارک در سایت سازمان امور مالیاتی کشور، مطمئن شوید که طرف معامله‌تان مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده می‌شود یا خیر. البته این سازمان در آینده به مودیان مشمول این قانون گواهی‌نامه‌ای اعطا می‌کند که افراد طرف معامله، با مشاهده آن از وضعیت مالیاتی آنها مطلع شوند.

برای چه مواردی نباید مالیات بگیرند؟

معافیت‌های 17 گانه

در دهه 1360نخستین بار پیشنهاد برقراری نظام مالیات بر ارزش افزوده تقدیم مجلس شد اما به‌دلیل شرایط اقتصادی‌ای که در دوران جنگ وجود داشت، این لایحه پیشنهادی رد شد. این پیشنهاد مجدد در دهه 80به مجلس ارائه و بالاخره در سال 1387 تبدیل به قانون مالیات بر ارزش افزوده شد. در این قانون فهرستی از تولیدکنندگان کالا و عرضه‌کنندگان خدمات که از پرداخت مالیات معاف هستند، ارائه شده است. با استناد به این فهرست می‌توان تشخیص داد که مالیات ارزش افزوده برای کدام کالاها معنایی ندارد و برای چه مواردی فروشنده‌ها حق ندارند در فاکتوری که به خریداران ارائه می‌دهند، موردی به نام مالیات ارزش افزوده به قیمت کل اضافه کنند.

1- محصولات کشاورزی که هنوز فرآوری نشده‌اند
2- دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان
3- انواع کود، سم، بذر و نهال
4-آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
5- کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ و تحریر و مطبوعات
6-کالاهای اهدایی به‌صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیأت وزیران و حوزه‌های گیرنده هدایا
7- کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات وارد کشور می‌شود مازاد بر آن طبق مقررات این قانون مشمول مالیات خواهد بود.
8- اموال غیرمنقول
9- انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی، گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی
10- خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات‌های مستقیم
11- خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجاز و صندوق تعاون
12- خدمات حمل‌ونقل عمومی و مسافری درون و برون‌شهری جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی
13- فرش دستباف
14- انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آیین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت 6 ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
15- خوراک دام وطیور
16- رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها براساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت 6 ‌ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
17- اقلام با مصارف صرفا دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی براساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

یک نمونه تخلف

اواخر مرداد‌ماه امسال بود که رئیس اتحادیه اغذیه فروشان اعلام کرد که 90درصد واحدهای صنفی آنها مشمول قانون مالیات بر ارزش افزوده نیستند و به‌طور غیرقانونی مبلغی را تحت این عنوان از مشتریان دریافت می‌کرده‌اند. البته طبق این قانون برخی از رستوران‌های زنجیره‌ای که به‌صورت شرکت فعالیت می‌کنند یا رستوران‌هایی که شعب مختلف دارند موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند اما این تعداد خیلی محدود هستند. درصورت مشاهده این تخلفات می‌توانید به اتحادیه مربوط به شغل مورد نظر شکایت کنید. در مورد تخلفاتی که در زمینه اخذ مالیات انجام می‌شود هم می‌توانید شکایت خود را در سامانه ثبت شکایات که در سایت سازمان امور مالیاتی کشور پیش‌بینی شده است ثبت کنید تا به آن رسیدگی شود.