مقدمه

می‌توان گفت تاریخ استفاده بشر از سنگ به ابتدای خلقت او می‌رسد. انسان اولیه بروی سنگ متولد شده، به وقت خطر در آن پناه جسته، با از ابزار ساده از آن سرپناه ساخته، وسایل و ابزار زندگی خود مانند ابزار شکار، زراعت، دفاع و زینت‌آلات خود را از سنگ تراشیده و گاه حتی آن را مورد پرستش خود نیز قرار داده است. سنگ‌های ساختمانی سنگ یکی از مصالح ساختمانی بسیار کهن است.

مقدمه

می‌توان گفت تاریخ استفاده بشر از سنگ به ابتدای خلقت او می‌رسد. انسان اولیه بروی سنگ متولد شده، به وقت خطر در آن پناه جسته، با از ابزار ساده از آن سرپناه ساخته، وسایل و ابزار زندگی خود مانند ابزار شکار، زراعت، دفاع و زینت‌آلات خود را از سنگ تراشیده و گاه حتی آن را مورد پرستش خود نیز قرار داده است. سنگ‌های ساختمانی سنگ یکی از مصالح ساختمانی بسیار کهن است. تاکنون سنگ‌ها را به دسته‌های گوناگونی تقسیم کرده‌اند. در کل سنگ‌های ساختمانی به آن دسته از سنگ‌ها اطلاق می‌شود که به هر شکل و اندازه با تغییر شکل فیزیکی یا بدون تغییر در یکی از قسمت‌های ساختمان مثل، پی‌ها، کف، دیواره‌ها، نما، سنگ‌فرش جاده‌ها و محوطه‌ها، دیواره پل‌ها، دیواره‌های آب‌برگردان رودخانه‌های کنار شهرها، ساختمان‌های زیرزمینی و . . . به‌کار می‌روند. این سنگ‌ها به‌دو دسته زیربنایی و تزئینی و نما تقسیم می‌شوند. در این مقاله سنگ‌های تزئینی و نما مورد نظر ماست. با وجود تنوع زیاد سنگ‌ها در طبیعت، تنها تعداد محدودی از آنها برای استفاده در نمای ساختمان مناسب می‌باشند. علاوه بر قابلیت دسترسی و استخراج آسان، سنگی که در ساختمان استفاده می‌شود باید از نظر قابلیت کار کردن روی آن، ظاهر،‌ دوام، بافت و تخلخل مناسب و ایده‌آل باشد. منظور از قابلیت کار کردن روی یک سنگ این است که کار برش دادن، شکل‌دهی و صیقل‌ دادن سنگ به‌راحتی انجام‌پذیر باشد. سنگ‌های تزئینی و نما رایج‎ترین سنگ‌های مورد استفاده در ساختمان‌ها به‎عنوان سنگ نما عبارت‌اند از گرانیت و سنگ‌های آذرین وابسته، سنگ‌آهک و مرمر و سنگ‌آهک دگرگون‎شده و همچنین ماسه‎سنگ و اسلیت که نوعی شیل دگرگون‎شده می‎باشد و به آسانی می‎‎توان آن را به ورقه‎های نازک، بزرگ و تخت تبدیل کرد. این گروه از سنگ‌های ساختمانی‌ را به نام‌های مختلف از جمله سنگ‌های تزئینی، نما، روکار، صیقل‌پذیر، بعددار و . . . می‌شناسند. در کل سنگ‌های تزئینی به سنگ‌هایی گفته می‌شود که استحکام لازم را داشته و بتوانند به اشکال و اندازه‌های مختلف بریده و تراشیده و شکل‌داده شوند و پس از ساب و صیقل در قسمت‌هایی از ساختمان و بنا‌ها که در معرض دید است (مانند پوشش داخلی و بیرونی، کف اتاق‌ها، سالن‌ها، راهروها، محوطه‌ها، پله‌ها، نرده‌ها و دیواره‌های تونل‌های مترو و . . . ) به‌کار گرفته شوند. سنگ‌های تزئینی را می‌توان به 4 گروه تقسیم‌بندی نمود: - گروه سنگ‌های سخت و مقاوم (گروه گرانیت) - گروه سنگ‌های نسبتاً سخت (گروه ماسه‌سنگ‌ها و کنگلومراها) - گروه سنگ‌های نیمه‌سخت و نسبتاً مقاوم (گروه سنگ‌های آهکی) - گروه سنگ‌های نسبتاً نرم (گروه سرپانتین، توف‌ها و شیل‌ها) گروه گرانیت گرانیت‌ها به‌دلیل سختی‌ زیاد، جلا، زیبایی، تنوع طرح‌ها و رنگ‌ها در بازار جهانی به‌عنوان یک سنگ‌ تزئینی لوکس و گران‌قیمت مطرح می‌باشد. سنگ‌های این‌ گروه در اشل موهس دارای سختی بیش از 4 هستند. معمولاً به رنگ‌های ساده و گاه الوان دیده می‌شوند. برش‌پذیر و صیقل‌پذیرند. گروه گرانیت استحکام قابل توجهی در مقابل آسیب‌های جوی از جمله آب، باد، نور خورشید، یخ‌زدگی و آلودگی‌های جوی و محیطی دارند. بیشتر سنگ‌های این گروه آذرین هستند. گروه گرانیت شامل سنگ‌های گرانیتی، گرانودیوریتی، ‌گابرو، لابرادوریت، برخی سینیت‌ها، گنایس، شیست‌ها، آمفیبولیت شیست‌ها، بازالت‌ها وآندزیت‌ها می‌باشد. از دید تجاری گروه گرانیت علاوه بر موارد شرح داده شده شامل انواع گنایس مانند گنایس‌گرانیت، گرانیت‌گنایس و انواع حدواسط آنها که تحت عنوان گرانیت سیاه نام‌گذاری‌ شده است، می‌باشد. به‌طور کلی تمام سنگ‌های آذرین و دگرگونی کریستالین تحت عنوان گرانیت شناخته می‌شوند. گرانیت‌ها از سنگ‌های بسیار پرکاربرد می‌باشند. از آنها به‌عنوان شمع در پل‌ها، دیواره‌های آب‌برگردان رودخانه‌های داخل یا نزدیکی شهرها و تأسیسات دریایی، نمای پل‌ها، قسمت‌های خمشی ساختمان‌ها، سنگ‌فرش ساختمان‌ها و خیابان‌ها و پیاده‌روها، بناهای یادبود و نما و کف ساختمان‌های اداری،‌ تجاری و مسکونی و . . . استفاده می‌شود. در استاندارد ASTM96-615ویژگی‌های لازم برای سنگ گرانیت ساختمانی به شرح زیر است (اطلس سنگهای تزیینی و نمای ایران، 1383):

در صنعت سنگ‌های نما تنها آن دسته از گرانیت‌ها که فاقد آلتراسیون بوده و پدیده‌های تکتونیکی و به‌ویژه میکروتکتونیک را تحمل نکرده باشند و از نظر رنگ نیز دارای ارزش در بازار باشند، مطرح می‌باشند. گرانیت‌های روشن و قرمز و صورتی (گرانیت‌های آلکالن Q+F) و یا گرانیت‌های رنگین، به‌دلیل رنگ خود بسیار ارزنده هستند و در بازار جهانی جایگاه ویژه‌ای دارند. گرانیت‌های ناحیه خوی، پیرانشهر در آذربایجان غربی از این نظر منحصربه‌فرد هستند. گرانیت‌های خاکستری رنگ (گرانیت‌های کالکوآلکالن Q+F)، برحسب درجه تیرگی و روشنی و اندازه کانی‌ها دارای مرغوبیت متغیری هستند. گرانیت‌های شیرکوه در یزد و الوند در همدان، خرم‌دره زنجان و غیره دارای طیف وسیعی از انواع گرانیت‌ها، با رنگ‌ها و بافت‌ها مختلف هستند. سینیت (F.alc.+Plg)، دیوریت (Plg)، گابرو‌ (Plg) و سنگ‌های خروجی هم‌ارز آنها مانند تراکیت، آندزیت و بازالت‌ها و همچنین سنگ‌های دیگری مثل نفلین‌سینیت (F+f)، پریدوتیت، پیروکسنیت، آمفیبولیت و سنگ‌هایی از این قبیل به‌دلیل عدم وجود کوارتز در صورتی‌که کاملاً تازه (fresh) بوده و دگرسان نشده باشند و در مقطع صیقلی دارای رنگ‌های زیبایی باشند می‌توانند به‌عنوان سنگ نما به‌کار برده شوند. گروه ماسه‌سنگ‌ها و کنگلومراها سنگ‌های این گروه دارای کوارتز به مقدار زیاد و فلدسپات که با سیمآنهای مختلف (سیلیسی، آهکی، رسی، اکسید آهن) به‌هم جوش‌خورده و به‌شکل سنگی یک‌پارچه درآمده‌اند تشکیل شده‌اند. دارای بافت آواری می‌باشند. رنگ ماسه‌سنگ بیشتر به نوع سیمان و ماتریکس آن بستگی دارد. برحسب این‌که سیمان به‌کار رفته در سنگ سیلیسی یا آهکی یا نوع دیگری باشد ماسه‌سنگ را ماسه‌سنگ سیلیسی یا آهکی یا . . . می‌نامند. ماسه‌سنگی که دارای کوارتز زیاد و سیمان سیلیسی باشد به‌نام ماسه‌سنگ کوارتزیتی و ماسه‌سنگی که دارای بیش از 25 درصد فلدسپات باشد به‌نام ماسه‌سنگ آرکوزی یا فلدسپاتی نامیده می‌شود. اگرعناصر سازنده ماسه‌سنگ درشت باشد آن را کنگلومرا می‌نامند. این سنگ دارای قلوه‌های بزرگ‌ گردشده می‌باشد که به‌علت داشتن سیمان و سنگ‌های تشکیل‌دهنده متعدد جالب توجه می‌باشد. کنگلومراها در صورتی که ضخیم‌لایه باشند و عناصر تشکیل‌دهنده آنها کاملاً توسط سیمان به‌هم جوش‌خورده باشند می‌توانند سنگ‌های تزئینی بسیار جالبی را ایجاد نمایند. اگر عناصر و قطعات کنگلومرا آهکی‌ باشد و سیمان و زمینه آن نیز آهکی باشد و سنگ دارای رنگ‌های مناسبی چه در قطعات و چه در سیمان باشد کنگلومرایی ایده‌آل‌ برای اهداف زینتی می‌باشد. یکی از شرایط فیزیکی برای بکارگیری کنگلومراها این است که هنگام شکست کنگلومرا عناصر سازنده (دانه‌ها) با سیمان با هم شکسته شوند و آزاد سازی عناصر به تنهایی ممکن نباشد. گروه سنگ‌های آهکی سنگ‌های ساختمانی و تزئینی عمدتاً از سنگ‌های آهکی می‌باشند. این‌ دسته از سنگ‌ها به‌علت سختی مناسب، قابلیت ساب و برش، تنوع رنگ‌، مقاومت بالا، قابلیت استخراج آسان و‌ فراوانی ذخایر جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی سنگ‌های ساختمانی‌ و تزئینی دارند. به‌طور کل سنگ‌آهک سنگی ا‌ست رسوبی، متشکل از کربنات کلسیم (کلسیت) یا کربنات مضاعف کلسیم- منیزیم (دولومیت) که می‌تواند با وجود مقادیر جزیی ناخالصی به رنگ‌های متنوعی مبدل شود. اگر میزان کربنات منیزیم در این سنگ کمتر از 5 درصد باشد سنگ‌آهک، و اگر این میزان بین 5 تا 40 درصد باشد سنگ‌آهک دولومیتی، و اگر کربنات منیزیم آن بیش از 40 درصد باشد دولومیت نامیده می‌شود. از دیدگاه تجاری این گروه علاوه بر سنگ‌های یاد شده شامل سنگ‌های دگرگون‌شده آهکی نیز می‌باشند که اغلب مرمرها را تشکیل‌ می‌دهد. گاه در سنگ‌های آهکی ناخالصی‌هایی وجود دارد که هنگام متامورفیسم شکل‌های زیبایی به سنگ می‌بخشد. مثلاً حضور اکتینولیت در مرمرها رنگ سبز و اکسیدهای آهن رنگ قرمز خونی به‌ آنها می‌دهد. طبق استاندارد ASTMسنگ‌آهک ساختمانی بر اساس وزن مخصوص آن به 3 گروه زیر تقسیم شده‌اند: 1. سنگ‌آهک ساختمانی با چگالی کم سنگ‌آهک بین 1760 تا 2160 کیلوگرم بر متر مکعب 2. سنگ‌آهک ساختمانی با چگالی متوسط سنگ‌آهک بین 2160 تا 2560 کیلوگرم بر متر مکعب 3. سنگ‌آهک ساختمانی با چگالی زیاد سنگ‌آهک بیشتر از 2560 کیلوگرم بر متر مکعب مشخصات فیزیکی و مکانیکی لازم برای این سنگ‌های به‌شرح زیر است (اطلس سنگهای تزیینی و نمای ایران، 1383):

سنگ‌های آهکی خود به چند دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند: 1. تراورتن 2. مرمر 3. مرمریت 4. سنگ چینی 5. کریستال 1. تراورتن تراورتن‌ها محصول چشمه‌های آهک‌ساز قدیمی هستند که به‌صورت پهنه‌های نسبتاً وسیعی دیده می‌شوند. در اغلب موارد لایه‌ها در ذخایر تراورتن افقی‌اند و یا با شیب ملایمی که تابع مورفولوژی سطح زمین است، مشاهده می‌گردند. معادن عظیمی از تراورتن در آذرشهر، تکاب و محلات موجود است. تراورتن در حالتی که رنگ سفید یکنواخت داشته باشد بسیار مرغوب است. به‌جز سفید به رنگ‌های کرم، زرد، قهوه‌ای، خاکستری و یا مخلوطی از آنها نیز دیده می‌شود. تا حدودی بافت متبلور یا ریزبلور دارد و دارای تخلخل است. لایه‌لایه و کندویی مانند است و به حالت استالاکتیت‌های کوچک دیده می‌شود. تراورتن به دلایلی پرمصرف‌ترین و ایده‌آل‌ترین سنگ ساختمانی است. آن دلایل عبارتند از: - مقاومت قابل قبول - برش‌پذیری و صیقل‌پذیری ایده‌آل - شرایط استخراج ایده‌آل. به‌دلیل این‌که اغلب با لایه‌بندی افقی، شیب کم و در نقاط کم ارتفاع و قابل دست‌یابی تشکیل می‌گردند. - عدم وجود ساختارهای تکتونیکی بر روی این ذخایر. تراورتن‌ها به‌دلیل جوان بودن (کواترنر) بعد از فازهای کوهزایی مختلف زمین‌شناسی تشکیل یافته‌اند. - زیبای ظاهر - وجود تخلخل جهت چسبیدن کامل به ملات - ارزانی نسبت به سایر سنگ‌ها 2. مرمر برخی به غلط مرمر را معادل اونیکس (Onyx) یا ماربل (Marble) می‌دانند. مرمر در واقع معادل اونیکس‌ماربل (Onyx Marble) یا اونیکس مکزیکی (Mexican Onyx) است. سنگی ا‌ست لایه‌لایه و نیمه‌شفاف که از کلسیت تشکیل‌شده و ریزبلور می‌باشد. در صورتی که مرمر درشت‌بلور باشد اغلب از نوع آراگونیت می‌باشد. مرمر نیز مانند تراورتن حاصل چشمه‌های آبگرم قدیمی‌ می‌باشد. در فرآیندهایی که در این‌گونه چشمه‌ها صورت می‌گیرد اگر افت دمای آب کند باشد آراگونیت (مرمر) تشکیل می‌شود و اگر افت دما به تندی صورت گیرد تراورتن شکل می‌گیرد. ساختار معمول مرمر به‌صورت فیبری است. ماربل‌ها، سنگ‌های آهکی دگرگون شده می‌باشند که بافت موزائیکی پیدا کرده و در رخساره آمفیبولیت متامورف شده‌اند. این دسته از سنگها دارای رنگ شفاف و یا رنگ سبز کم‌رنگ می‌باشند. رنگ سبز ناشی از وجود کانی اکتینولیت می‌باشد. علت زیبایی مرمر نه‌تنها مربوط به رنگ و طرح آن بلکه به درجه شفافیت آن نیز می‌باشد که حالت نمایشی رنگین‌کمانی زیبایی به‌ آن می‌بخشد. در استاندارد ASTM97-503سنگ مرمر ساختمانی به چهار گروه: کلسیت، دولومیت، سرپانتین و تراورتن تقسیم شده است. مشخصات فیزیکی و مکانیکی این چهار گروه به‌شرح زیر است (اطلس سنگهای تزیینی و نمای ایران، 1383):

قابلیت حل شدن مرمر در آب خالص 13 میلی‌گرم بر لیتر است (در فشار جو و حرارت 16 درجه) این سنگ تزئینی در مقابل نور تغییر رنگ داده و لایه‌بندی به‌خصوصی را نشان می‌دهد. بیشترین کاربرد مرمر در پوشش دیوارها، سرویس‌های لوکس، دکوراسیون داخلی ساختمان، مجسمه‌سازی و ساخت میزهای سنگی و کاشی‌های مرمرین می‌باشد.

3. مرمریت از دیدگاه علمی سنگی به‌نام مرمریت وجود ندارد اما در ایران این سنگ معادل ماربل قرار داده شده است. ماربل سنگی‌ است آهکی و دگرگون با وزن مخصوصی بیشتر از سنگ‌آهک و مرکب از بلور کلسیت، دولومیت و یا هر دوی آنها که دارای بافت دانه‌شکری یکپارچه یا موزائیکی ریزدانه می‌باشد. از دید تجاری مرمریت شامل کلیه سنگ‌های آهکی اعم از دگرگون و یا غیردگرگون و نیز تبلور مجدد یافته می‌شود. این سنگ مناسب برای صیقل دادن می‌باشد و دارای جلای مناسبی است. مرمریت برحسب مقدار کربنات منیزیم به نام‌های مرمریت کلسیتی، مرمریت منیزیتی یا مرمریت کلسیتی‌دولومیتی و دولومیتی نامیده می‌شود. این سنگ می‌تواند با توجه به نوع ناخالصی از رنگ‌های روشن مانند سفید تا رنگ‌های تیره دیده شود. 4. سنگ چینی همان سنگ‌آهکی دگرگون یا مرمریت است که دارای بلورهایی قابل رویت می‌باشد. در واقع این گروه از سنگ‌های آهکی مرمریت‌های دانه‌ریزی هستند که بافتی تمام بلورین داشته و عمدتاً از کلسیت و به‌مقدار کمی ولاستونیت (به‌عنوان کانی فرعی) تشکیل شده است و بافت آن به‌طور انحصاری دانه‌شکری است. به این دلیل به آن سنگ چینی می‌گویند که در ضخامت‌های کم (حدود دو سانتی‌متر) در مقابل ضربه صدای چینی می‌دهد. سه نوع سنگ چینی در بازار وجود دارد: - چینی سفید - چینی کریستال - چینی ابری یا خاکستری (چینی‌های سفید با رگه‌های تیره) البته برخی نوعی سنگ سیاه دگرگون را نیز جزو چینی‌ها می‌دانند و آن را چینی‌سیاه می‌نامند. معمولاً نام‌گذاری آنها برحسب معدن یا محل پیدایش آنها است مثلاً چینی سنندجی و . . . . 5. کریستال به سنگ‌آهکی دگرگون (مرمریت و چینی) گفته می‌شود که بلورهای تشکیل‌دهنده‌اش درشت باشند. گروه سنگ‌های نرم این گروه از سنگ‌های تزئینی از سنگ‌های دگرگون غیرآهکی، رسوبی نرم (شیل‌ها) و آذرآواری (توف‌های رنگین) می‌باشند که تا حدودی دگرسان شده‌اند. گروه سرپانتین دارای رنگ سبز ویژه‌ای هستند که مربوط به وفور کانی‌هایی چون کلریت، اپیدوت، اکتینولیت می‌باشد. از برخی از آنها مانند تالک‌شیست به‌دلیل مقاومت در برابر اسیدها جهت پوشش میزهای آزمایشگاهی استفاده می‌شود. شیل‌های سیاه مانند شیل‌های ناحیه فشم- لشگرک و توف‌های طالقان گاه در ساخت دیواره‌ها به‌کار گرفته می‌شوند. انتخاب معدن و سنگ برای انتخاب معدن و سنگ مناسب جهت استخراج عوامل مهمی باید مورد توجه قرار گیرند. عواملی که برای انتخاب معدن باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از: – قابلیت کوپ‌دهی – رنگ سنگ – ساخت و بافت سنگ – وسعت هوازدگی – میزان ذخیره – قابلیت کاری معدن و چگونگی دست‌یابی به آن ‌ - رنگ سنگ رنگ سنگ به رنگ کانی‌های سازنده و ارتباط هندسی کانی‌ها و نیز اندازه دانه‌ها و همچنین ناخالصی که گاه در سیمان یا ماتریکس سنگ‌های دیده می‌شود بستگی دارد. در بازار فروش، رنگ یک سنگ عامل بسیار مهمی برای تعیین ارزش و قیمت آن محسوب می‌شود. سنگ‌های گرانیتی به‌جز در موارد خاص به دلیل وجود بلورهای مختلف و وجود برخی مواد رنگارنگ در خمیره (متن سنگ) از یک رنگ تشکیل نشده‌اند، بنابراین رنگ سنگ، رنگ متن سنگ در نظر گرفته می‌شود. گروه سنگ‌های آهکی در صورتی که مواد فرعی و ناخالصی‌ها در آنها نفوذ نکرده باشد به رنگ سفید و در صورت وجود این موارد به رنگ‌های متنوعی در می‌آیند. گاه این ناخالصی کل سنگ را متأثر کرده و گاه این رنگ تنها به‌صورت لایه‌ها و یا رگه‌هایی طرح‌هایی را در متن سنگ ایجاد می‌کند. در بازار فروش ترتیب ارزش‌گذاری یک سنگ برحسب رنگ به شرح زیر است: سفید مطلق- سیاه مطلق- رنگ‌های روشن (نزدیک به سفید) – رنگ‌های نزدیک به سیاه- سنگ‌ها تک‌رنگ- سنگ‌های چند رنگ - ساخت و بافت سنگ ویژگی‌های نمود سنگ در صحرا و نیز نمود ظاهر سنگ و ارتباط و شکل هندسی کانی‌های سنگ، ساخت و بافت سنگ را تشکیل می‌دهد. به‌عنوان مثال لایه‌لایه بودن، توده‌ای بودن، شکل، نوع، اندازه‌ کانی‌ها یا بلورهای تشکیل‌دهنده و ارتباط آنها به‌هم به ساخت و بافت سنگ مربوط بوده و از نظر استحکام و زیبایی و ظاهر سنگ تأثیرگذار می‌باشند. معمولاً ساخت‌های سنگ‌ها در مقابل بافت‌های آنها تنوع کم‌تری دارند. مهم‌ترین ساخت‌ها توده‌ای، لایه‌ای، عدسی، نواری و جریانی می‌باشند. مهم‌ترین بافت‌های سنگ‌های تزئینی عبارتند از: • بافت گرانولر: اغلب گرانیت‌ها دارای چنین بافتی هستند. • بافت پورفیری: در این بافت دانه‌های بزرگی از یک یا چند کانی در داخل یک خمیره ریزبلور مشخص قرار گرفته‌اند. توده‌های نفوذی کوچک و سنگ‌های آتشفشانی چنین بافتی دارند. • با

فت درهم یا به‌هم پیوسته: در این بافت دانه‌های تشکیل‌دهنده سنگ به‌شکل باندهای نامنظم و به‌صورت متقابل درهم روییده دیده می‌شوند. • بافت موزائیکی یا دانه‌ای: بیشتر در ماسه‌سنگ‌ها و برخی مرمرها دیده می‌شود. • بافت آواری: در این بافت دانه‌هایی از سنگ اولیه به‌صورت موزائیکی (بدون درهم رفتگی) به‌هم‌ پیوسته‌اند مانند کنگلومرا. • بافت گرانوبلاستیک: همان‌ بافت گرانولر است اما در سنگ‌های دگرگونی. • بافت اُاُلیتی: در این بافت سنگ از دانه‌های کروی شکلی تشکیل شده است که در سنگ‌های کربناتی دیده می‌شود. • بافت پگماتیتی: نوعی بافت در سنگ‌های آذرین درونی به‌خصوص گرانیت‌ها است که در آن دانه‌های تشکیل‌دهنده سنگ ‌بزرگ هستند، مانند گرانیت‌های همدان. • بافت خطی یا گرافیکی: در این بافت کانی‌ها به‌صورت موازی و یا تقریباً موازی متبلور شده‌ و ظاهری مانند خط میخی پدید می‌آورند. • بافت کندویی: بلورهای سنگ به‌حالت استالاکتیت دیده می‌شوند که شکل کندویی به‌خود گرفته‌اند. این بافت در مرمر آراگونیتی دیده می‌شود. • بافت (ساخت) نواری: در این بافت سنگ به‌صورت نوارهای نسبتاً باریک دیده می‌شود و ممکن است نوارها به یک یا چند رنگ مختلف باشند. سنگ‌های رسوبی دارای چنین بافتی هستند. • بافت متخلخل: در این بافت سنگ دارای تخلخل نسبتاً زیادی است که این امر با چشم غیرمسلح نیز قابل رویت می‌باشد مانند تراورتن. • بافت‌های دیگری از جمله لکه‌ای، حلقه‌ای و... نیز ممکن است در سنگ‌های تزئینی دیده شوند. ساخت و بافت سنگ‌های مختلف در جدول 1 آمده است:

- وسعت هوازدگی هوازدگی یعنی بخشی از سنگ که در معرض آب‌ و هوا قرار گرفته است با ظاهر تازه سنگ تفاوت می‌کند که این تفاوت معولاً از سطح به عمق آن کاهش می‌یابد. معمولاً هوازدگی بیشتر برای سنگ‌های گرانیتی و دگرگونی مطرح است. - قابلیت کاری معدن کانسار و چگونگی دست‌یابی به ‌آن این عامل از چند جنبه معدن‌کاری، سنگ‌بری و صیقل‌پذیری باید بررسی شود. 1. جنبه معدن‌کاری مفاهیم و فاکتورهای‌ معدن‌کاری خود باید از دو جنبه فنی و اقتصادی مورد بررسی قرار گیرند. عوامل فنی عبارتند از: - توپوگرافی ناحیه معدن (وضعیت پستی و بلندی‌های منطقه) و چگونگی دست‌یابی به کانسار - شناسایی درزه‌ها و شکستگی‌های موجود - بلوک‌دهی کانسار - کیفیت مواد (یک‌نواختی آن در نقاط مختلف) - ذخیره معدن عوامل اقتصادی شامل تمام عوامل و هزینه‌هایی که از زمان اکتشاف و استخراج سنگ تا مرحله فروش دخیل هستند می‌باشد. - محل و موقعیت کانسار و فاصله آن نسبت به بازار فروش از نظر هزینه‌های حمل - موقعیت دسترسی به‌کانسار از نظر ایجاد راه‌های ارتباطی در راه پل، گذرگاه و . . . با بازار - ضخامت باطله روی کانسار از نظر هزینه‌های باطله برداری - امکان‌سنجی کانسار از نظر مقدار تولید سالانه و عمر معدن - هزینه‌های خرید یا اجاره زمین در ناحیه معدن در صورت لزوم - امکانات آب و برق‌رسانی از شبکه ‌های موجود و سایر امکانات مورد نیاز - هزینه‌های تسطیح و محوطه‌سازی و ایجاد تأسیسات محلی - بررسی سرمایه مورد نیاز - بررسی بازار و قیمت سنگ و سوددهی معدن 2. برش و پردازش سنگ‌ها از نظر برش و پردازش به سه دسته تقسیم می‌شوند: - مواد نرم: این مواد به‌ آسانی با اره بریده می‌شوند مانند تمام سنگ های کربناتی. - مواد نیمه‌سخت: این مواد با اره بدون اشکال بریده می‌شوند مانند پاره‌ای از توف‌ها، مرمر، ماسه‌سنگ - مواد سخت: این مواد به سختی و با اشکال با اره بریده می‌شوند مانند تمام سنگ‌های آذرین نفوذی و خروجی و اغلب سنگ‌های دگرگونی. فزون بر برش، پردازش سنگ‌ها نیز از فاکتورهای مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد. انتخاب سنگ هدف از به‌کارگیری سنگ‌های تزئینی در نما بیشتر به‌دلیل زیباسازی و در کف ساختمان‌ها معابر و محوطه‌ها علاوه بر زیباسازی استحکام و مقاومت آنها در برابر سایش و سایر عوامل می‌باشد. سنگ پس از نصب باید با عوامل فیزیکی متعددی همچون آب‌ و هوا و عوامل محیطی مقابله نمایند. بنابراین لازم است سنگ انتخاب شده متناسب با شرایط محیطی محل مورد نظر باشد تا علاوه بر طولانی شدن عمر سنگ از تخریب زودرس آن نیز جلوگیری به‌عمل آید تا نما همچنان زیبایی خود را حفظ نماید. ویژگی‌های قابل توجه در این راستا عبارتند از: - ترکیب شیمیایی سنگ - کانی‌های تشکیل‌دهنده سنگ - وزن مخصوص ظاهری - وزن مخصوص حقیقی - تخلخل - ضریب جذب آب (نفوذپذیری) - مقاومت در مقابل هوازدگی و عوامل اصلی تغییر حالت در سنگ - تأثیر باد (در فرسایش) - تغییر رنگ در اثر نور آفتاب و عوامل دیگر - مقاومت در مقابل یخ‌زدگی (ضریب انجماد) - مقاومت در برابر تغییر درجه حرارت (دما) - استحکام فشاری (تنش فشاری) - استحکام در مقابل نیروهای کششی (مدول گسیختگی یا تنش کششی) - استحکام در مقابل نیروهای خمشی و برشی (تنش خمشی یا برشی) - مقاومت در مقابل ضربه و سایش (ضریب اصطکاکی سنگ‌ها) - مقاومت در برابر سایش و خراش (ترافیک پا و مقاومت اصطکاکی) - مدول الاستیسیته - سختی و صلابت پاره‌ای از نکات قابل توجه در هنگام به‌کارگیری سنگ‌های ساختمانی که باید مد نظر داشت عبارتند از: • سنگ‌های شیستی، هورنفلس، آندزیت، بازالت و دیاباز در برابر حرارت مقاوم هستند. • سنگ‌های نرم مانند سنگ‌های کربناتی که دارای ناخالصی هستند نباید در مکان‌هایی که در تماس با رطوبت‌اند به‌کار گرفته شوند. • سنگ‌های گرانیت،‌ دیوریت، کوارتزیت، ماسه‌سنگ سیلیسی، آندزیت، تراکیت، بازالت، دیاباز و فلیت در مقابل اسیدها مقام هستند. • سنگ‌های آهکی متراکم مانند دولومیت و ماسه‌سنگ‌آهکی در مقابل قلیاها دوام بیشتری دارند. • سنگ‌هایی که ضریب انجماد آنها جزیی‌ست، در مقابل هوای سرد از هم نمی‌پاشند و برای نصب در نمای ساختمان‌های واقع در مناطق سردسیر مناسب می‌باشند. • سنگ‌هایی که ضریب سایش آنها (در اثر رفت و آمد) زیاد باشد، نباید در کف ساختمان‌ها و پله‌ها مورد استفاده قرار گیرند. • برای پوشش دادن سنگ (جهت جلوگیری از نفوذ آب و آلودگی‌های محیطی) باید از موادی استفاده شود که مانع تنفس سنگ نشود. • باید توجه داشت که یخ‌بندان مهم‌ترین عامل تخریب سنگ است. • حداقل تنش فشاری سنگ‌ها برای نصب در نمای ساختمان‌ها حدود 50 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (5 مگا پاسکال) و حداقل مقاومت یخ‌زدگی حدود 150 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (15 مگا پاسکال) در استاندارد آمریکایی می‌باشد. • حداقل تنش فشاری سنگ‌هایی که در پل‌سازی، پوشش کانال‌ها آب استخرها، ساختمان‌های زیرزمینی به‌کار می‌روند 1000 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع (100 مگا پاسکال) و حداقل مقاومت یخ‌زدگی آنها 1000 کیلوگرم بر سانتی متر مربع در استاندارد آمریکایی می‌باشد. افزایش عمر سنگ سنگ‌های تزئینی به‌کار رفته در ساختمان‌ها می‌توانند به‌مرور زمان توسط عوامل گوناگون آسیب‌پذیر و تخریب شوند. رعایت نکاتی که به‌آنها اشاره خواهیم کرد می‌توانند در کند کردن روند تخریب سنگ‌ها مؤثر باشد. این نکات به‌شرح زیرند: - سنگ‌هایی که در محیط‌های آلوده صنعتی نصب شده‌اند باید با صابون‌های اسیدی نفتی (Nephthenic acid) و صابون‌های فلزاتی مانند روی، آلومینیوم و کلسیم شسته شوند. با این کار یک لایه از صابون فلزی سوراخ‌های ریز سطحی سنگ را می‌پوشاند و بقیه منافذ سنگ خالی می‌ماند، این صابون‌ها بر خلاف صابون‌های سدیمی معمولی، آب را به‌خود نگرفته و در آن حل نمی‌شوند. - پاک‌کننده‌های ساینده نباید برروی سطح صیقلی سنگ استفاده شوند زیرا سبب از بین رفتن صیقل و شفافیت آن می‌شوند. - پاک‌کننده‌های اسیدی نباید جهت تمیزکردن مرمر و سنگ‌آهک استفاده شوند زیرا سبب انحلال و خوردگی این سنگ‌ها می‌شوند. - سطح مجسمه‌ها و سایر سمبول‌های سنگی را با یک لایه نازک پلیمری که آلودگی‌ها را جذب می‌کند بپوشانند تا با خشک شدن آن، لایه نازک به‌صورت فیلم روی آنها باقی بماند و آنها را از تخریب حفظ نماید (این پلیمرها هر یک با ترکیب مخصوصی ساخته می‌شوند). برای سنگ‌های تزئینی پلیمر فلئوسیلیکات پیشنهاد شده است. این ماده با کانی‌ها واکنش نموده و کلسیم فلوراید، سیلیکون هیدرات و سایر ترکیبات غیرمحلول را تشکیل می‌دهد. در نتیجه سطح سنگ متراکم‌تر شده و رطوبت کمتری را جذب می‌نماید. - برای جلوگیری از شوره‌زدن سنگ‌ها، توصیه شده است که ابتدا ترکیبات کانی‌ را مشخص نمایند و سپس با پاشیدن ماسه یا با استفاده از بخار گرم (متناسب با ترکیب کانی) شوره را از بین ببرند. دانشمندان یونانی استفاده از لیزر را برای زدودن سولفات از سطح مرمریت‌ها، اقتصادی‌تر می‌دانند و این روش را توصیه می‌نمایند. - برای حفظ آثار باستانی که در آنها سنگ نه به‌عنوان یک لایه نازک برای تزئین،‌ بلکه به‌صورت بلوک‌های نسبتاً بزرگ و به‌عنوان یکی از مواد اصلی و تشکیل‌دهنده به‌کار رفته است بهترین روش را مرمت و تعویض سنگ‌های تخریب شده با سنگ‌های هم‌اندازه و مشابه سنگ تخریب‌شده به روش‌های مشابه روش اولیه در زمان ساخت بنا می‌دانند. منظور از سنگ مشابه یعنی سنگی با رنگ و مطابق مشخصات سنگ اولیه می‌باشد. - سنگی که در آشپزخانه نصب می‌شود باید سخت باشد و ضریب جذب آب آن حداقل بوده و تعمیر و نگهداری آن مشکلی نداشته باشد. انواع گرانیت‌های غیرجاذب روغن برای نصب در آشپزخانه مناسب هستند. - برای جلوگیری از تخریب سنگ توسط موجودات ذره‌بینی، تزریق پنی‌سلین در داخل لایه‌های سطحی سنگ بهترین روش شناخته شده است. - هنگام نصب سنگ و برای جلوگیری از سقوط سنگ‌های نصب شده و عدم احتیاج به رول‌پلاک و حفظ زیبایی نمای ساختمان باید سعی شود (مخصوصاً در ساختمان‌های بیش از یک طبقه) حتماً از مهارهای مخصوص استفاده شود. نکاتی نیز در همین راستا باید رعایت شود: • امکان نفوذ آب به سنگ نصب شده نباید وجود داشته باشد. زیرا در اثر حرارت، آبی که نفوذ کرده به‌صورت بخار درآمده و فشار زیادی را به سنگ وارد می‌کند که این امر باعث جدا شدن سنگ از دیواره می‌گردد. در فصل گرما نیز آب وارد شده به سنگ، در اثر یخ‌بندان بر سنگ اعمال فشار کرده و سبب جدایش سنگ از نما می‌گردد. • نصب سنگ در دیوار فقط با بتون نباید انجام شود بلکه باید از قلاب یا مهارهای مخصوص استفاده گردد. به‌دلیل یکسان نبودن ضریب انبساط سنگ نصب شده با دیوار درزه‌های ریزی در ملات ایجاد شده و علاوه بر ایجاد عدم پایداری سنگ در دیوار، آب در این درزه‌ها نفوذ کرده و مشکلاتی پدید می‌آورد. • نصب پلاک نباید همراه با بالا بردن دیوار انجام پذیرد. زیرا ممکن است در اثر نشست دیوار، پلاک‌ها شکم داده و فروریزند. نصب پلاک‌ها الزاماً باید پس از اتمام سفت‌کاری ساختمان انجام شود. فقط در ساختمان‌های بتون آرمه و فلزی نصب سنگ همزمان با پیش‌روی دیوار اشکالی پدید نخواهد آورد. • جنس مهار یا قلاب‌ها باید از نوع برنج یا فولاد ضد زنگ باشد تا مهار زنگ نزند. روش‌های پی‌جویی، استخراج و طراحی معادن سنگ‌های تزئینی روش‌های پی‌جویی سنگ‌های ساختمانی و تزئینی با توجه به زمین‌شناسی هر منطقه و نیز با توجه به معادنی که تاکنون در آن منطقه کشف شده‌اند به‌قرار زیر است: • با استفاده از نقشه‌های زمین‌شناسی 1:250000 و 1:10000 که سطح کشور را پوشش داده‌اند و بهره‌گیری از سایر اطلاعات زمین‌شناسی موجود در هر استان، سازندهای دارای واحد سنگی مناسب جهت سنگ‌های ساختمانی و تزئینی شناسایی شده و از این واحدها در مقاطع مختلف سازند بازدید به‌عمل می‌آید. با تلفیق کلیه اطلاعات در مورد چگونگی اکتشاف برنامه‌ریزی می‌شود. • باید با در نظر گرفتن شرایط استخراج، امکانات دست‌یابی و ایجاد سینه‌کارهای استخراجی (دهانه‌معدن) انجام گیرد. در صورتی که سنگ‌های تزئینی استثنایی باقیمت بالا مورد نظر باشند شرایط استخراج دشوار نیز ممکن است به‌صرفه باشد. • حالت صخره‌ای بودن دامنه کوه، به‌طوری‌که سطوح صاف و بدون درز و شکاف (سطوح غیرمضرس سنگ‌ها) در سطح کوه قابل رؤیت باشد، وجود صخره‌های بزرگ و سالم رها شده در دامنه کوه و رنگ ظاهری (به‌عنوان مثال سفیدی کوه)، می‌توانند راه‌گشا باشند و این مناطق باید بیشتر بررسی شوند. • در صورتی‌که یک واحد سنگی، از نظر مشخصات کلی جهت سنگ ساختمانی و تزئینی، مناسب تشخیص داده‌ شد، باید در مقاطع و نقاط مختلف منطقه بازدید شود و بلوک‌‌های بدون مواد روباره‌ای و با شیب توپوگرافی و موقعیت مکانی و معدنی مناسب، جهت بررسی بیشتر انتخاب می‌گردند. • بلوک یا بلوک‌های معدنی انتخاب شده باید مورد بازدید دقیق قرار گرفته و از نظر وضعیت میکروتکتونیکی، وجود درز و شکاف‌ها، ابزار، شرایط استخراج و امکانات احداث سینه‌کارهای استخراجی و امکاناتی دستیابی،‌ ارزیابی می‌شوند. • یک قطعه سنگ نسبتاً بزرگ و قابل حمل که عارضه خوبی از کل معدن باشد باید انتخاب شود و جهت تهیه پلاک‌های آزمایشی به سنگ‌بری حمل گردد. قطعه سنگ مورد نظر جهت بررسی ظاهر سنگ در مقاطع مختلف،‌ قابلیت برش و ساب و مقاومت در جهات مختلف، برش خورده و با در نظر گرفتن تجربه کارگر سنگ‌بر مورد بررسی قرار می‌گیرد. • در صورتی که مطالعات اولیه،‌ مناسبت سنگ مورد نظر را تأیید کند، استخراج چند کوپ به‌صورت آزمایشی،‌ با مشورت یک استادکار استخراج سنگ و با استفاده از امکانات معدنی نزدیکترین سینه‌کارهای فعال معدنی موجود در استان و حمل کوپ به سنگ‌بری، جهت انجام تست‌های تجربی، تهیه‌پلاک‌های استاندارد، بررسی سطح صیقلی سنگ از نظر زیبایی و قیمت‌گذاری و بازاریابی انجام می‌شود. به‌علاوه در این راستا شرایط فنی برش و تهیه پلاک مشخص می‌شود و کلیه اطلاعات لازم به‌دست می‌آید. • بازدید یک کارشناس خبره و با تجربه معدن‌شناسی که سال‌ها در معادن سنگ کارکرده است از بلوک معدنی مورد نظر جهت تأیید کار و برنامه‌ریزی ادامه عملیات اکتشافی، می‌تواند در جلوگیری از ناقص بودن کار و اجتناب از کارهای اضافی و هزینه‌های بی‌مورد مفید واقع شود. برای انتخاب بهترین روش استخراج سنگ‌های تزئینی قبل از هر چیز باید نکاتی را مد نظر قرار دهیم: الف) خصوصیات کانسار و نوع سنگ ساختمانی پیش از طراحی معدن، باید کلیه مسائل زمین‌شناختی و کانی‌شناسی به‌طور دقیق بررسی شوند. ابتدا لازم است اطلاعاتی از قبیل فرم و شکل کانسار، نوع ماده معدنی، ترکیب شیمیایی، میزان ذخیره، ضخامت باطله، محل مصرف و ‌. . . مورد ارزیابی قرار گیرد. ب) نوع کارگاه استخراج اولین بحثی که در این زمینه مطرح می‌گردد این است که معدن مورد نظر باید روباز استخراج شود یا زیرزمینی. در مجموع مسائل و مشکلات یک معدن روباز بسیار کمتر از یک معدن زیرزمینی‌ است. توجه به این نکته لازم است که تاکنون استخراج سنگ ساختمانی در ایران روباز بوده است. با وجود این‌که طراح معدن در انتخاب این موضوع تا حدودی آزاد است اما همیشه نمی‌توان تنها با تکیه بر نظر طراح نوع کارگاه را مشخص نمود. از جمله عواملی که در این تصمیم‌گیری دخیل‌اند می‌توان به ضخامت باطله روی معدن، قدرت و انواع ماشین‌آلاتی که برای باطله‌برداری در اختیار داریم اشاره نمود. ج) میزان تولید در میان عواملی که باید جهت انتخاب روش استخراج مورد توجه قرار گیرند، میزان ماده معدنی مورد نیاز بر مبنای بازار مصرف نیز باید درنظر گرفته شود. معدن باید براساس رفع نیازمندی‌های محلی و بازار مصرف داخلی و خارجی و امکان صدور به خارج طراحی شود و میزان تولید با عامل مصرف در داخل و خارج کنترل شود. با توجه به میزان تولید است که امکان توسعه یا تجدید کارگاه‌ها وجود دارد. د) روش‌های کندن سنگ یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در بخش صادرات سنگ، تکنولوژی استخراج است. روش‌های معمول استخراج در کشور‌های پیشرفته عبارت است از: 1. روش چال‌زنی موازی با استفاده از پاس، گوه و جک و استفاده از سیم برش فولادی در این روش ابتدا با توجه به ابعاد بلوک مورد نظر، چال‌های موازی عمودی و افقی به فواصل 10 تا 20 سانتی‌متر حفر می‌شود. سپس به کمک نعل و پاس بلوک را آزاد می‌کنند. برای حفر چال‌های موازی از چکش‌های معمولی کوه‌بری استفاده می‌شود. 2. استفاده از دستگاه برش الماسه در این روش سیم برش، متشکل از کابل فولادی،‌ فنر، بوش و بوش الماس‌دار (سگمنت الماسه) می‌باشد. دستگاه برش با نیروی محرکه سیم در نزدیکی سطح برش قرار داده می‌شود و طول سیم متناسب با سطح مورد نظر که می‌خواهیم برش داده شود انتخاب می‌گردد. در امتداد اضلاع بلوک مورد نظر چال‌های عمودی و افقی با قطر 3 الی 8 اینچ، متناسب با سطحی که قرار است بریده شود عبور می‌دهند. دو سر سیم را در داخل دستگاه برش به‌هم وصل کرده و دستگاه را به‌کار می‌اندازند. 3. به‌کار گرفتن دستگا‌ه‌های شیارزن این دستگاه تنها در مورد سنگ‌های نه‌چندان سخت به‌کار می‌رود و برای سنگ‌های سخت نظیر گرانیت کاربرد ندارد. با استفاده از این ماشین صفحات متعددی از یک بلوک در طول یک خط بریده می‌شوند. 4. استفاده از شعله این روش که منحصراً در برخی معادن گرانیت مورد استفاده قرار می‌گیرد، به کمک شعله و در سطوح مختلف برش ایجاد می‌شود. در میان این روش‌ها اقتصادی‌ترین روش استفاده از سیم برش الماسه و چال‌زنی موازی است. در شرایط کنونی ایران معدن‌کاری بیشتر بر تجربه تکیه دارد و نیاز است که این تجربیات گردآوری شود و به شیوه‌های علمی تدوین گردد و با روش‌های علمی و تخصصی دنیا منطبق شود و به‌صورت دستور کار درآید. عوامل مؤثر در روش‌های استخراج عوامل زیر نقش قابل توجهی در انتخاب روش استخراج ایفا می‌کنند و عبارتند از: 1. قیمت بلوک 2. دسترسی به ماشین‌آلات 3. نیروی متخصص 4. ترکیب روش‌ها 5. امکان استفاده از ضایعات 6. تعداد پله‌ها و طول کارگاه 7. امکان تأمین آب کافی 8. تأمین نیروی برق منابع سنگ‌های ساختمانی و نما در ایران ایران را می‎توان از جمله کشورهایی دانست که در زمینه سنگ‌نما و تزئینی از قابلیت‌های معدنی بسیار بالایی برخوردار است. هرچند به‎زعم استخراج نسبتاً زیاد این مواد، در دهه گذشته این قابلیتها در بسیاری موارد مورد توجه قرار نگرفته است. در ایران، سنگ‌های ساختمانی و نمای بسیار گوناگونی با خاستگاه رسوبی، آذرین و دگرگونی یافت می‎شود. ترکیب و ویژگیهای شیمیایی، نمود رنگی و دامنه سنی سنگ‌های ساختمانی و نما در ایران بسیار متفاوت است که در زیر به‎طور فشرده بیان می‎شود: 1) سنگ‌های آذرین: در ایران سنگ‌های ساختمانی آذرین به‎‌گونه‎های زیر یافت می‎شوند: سنگ‌های آذرین درونی: گرانیتوئیدها (گرانیت، گرانودیوریت، مونزونیت و سینیت)، گابرو- گابرودیوریت‌ها و الترامافیک‌ها سنگ‌های آذرین بیرونی و آذرآواری: داسیتوئیدها، بازالت‌ها، آندزیت‌ها و توف‌ها در ایران تا کنون بیش از 500 توده نفوذی از گونه‎های یادشده شناخته شده‎است. بیشتر توده‎های نفوذی که قواره‎دهی خوب و رنگ زیبا دارند، متعلق به مزوزوئیک و ترشیری می‎باشند. پاره‎ای از این توده‎ها عبارت‌اند از: - تعدادی از توده‎های نفوذی محور تاکستان- تارم- هشتجین، اهر و سیه‎رود، - تعدادی از توده‌های نفوذی محور ارومیه- دختر (در مناطق قم، نطنز و انار)، - گرانیتوئیدهای محور زاهدان- سراوان، - گرانیتوئیدها و گابروهای زون سنندج- سیرجان به‎ویژه سنندج- سیرجان شمالی، - توده‎های نفوذی گرانیتوئیدی و گابرویی ماسوله- آستارا، - توده‎های نفوذی گرانیتوئیدی کرج- طالقان- کلاردشت، - اندکی از توده‎های نفوذی شمال‌خاوری ایران (زون تکنار- بینالود و کویر- سبزوار). 2) سنگ‌های دگرگونی: در کشور ما سنگ‌های ساختمانی و نمای دگرگونی از نوع مرمر، انواع شیست، هورنفلس‎، گنایس یافت می‎شود. سنگ‌های یادشده در بسیاری از مناطق دگرگونی مانند ناحیه تویسرکان، مهاباد و نقده وجود دارند. همچنین در خاور ایران، در ناحیه بیرجند و خاور قاین سنگ‌های شیستی و آمفیبولیتی بسیار زیبایی شناخته شده است، در صورتیکه در آینده قواره‎های کوچک با رنگ زیبا مرسوم شود، ایران از اینگونه سنگها فراوان دارد (ناحیه تکاب، انار، سیستان و بلوچستان، کرمان و ...). 3) سنگ‌های رسوبی: در ایران سنگ‌های رسوبی با قواره‎دهی خوب و رنگهای زیبا با ترکیب متفاوت در افقها و دامنه سنی متفاوتی شناخته شده‎اند که مهمترین آنها عبارت‌اند از: سنگ‌های رسوبی آهکی بلورین سازند روته: سنگ‌های این سازند در بسیاری از مناطق ایران، به‎ویژه در زون سنندج- سیرجان قواره‎دهی خوب و رنگ سفید دارند. سازند آهکی لار و دلیجان: در پاره‎ای از مناطق همچون البرز و ایران مرکزی و به‎ویژه زون سنندج- سیرجان، سنگ‌های این سازند قواره‎دهی خوبی دارند. سازند ماسه‎سنگی هجدک: این سازند در خاور ایران مرکزی (باختر طبس، مسیر جاده خور- طبس) دارای رنگ مشکی و قواره‎دهی خوب است. سنگ‌های آهکی کرتاسه: پاره‎ای از سنگ‌های آهکی کرتاسه ایران مرکزی، ناحیه بافق، کرمان، خاور ایران، زون سنندج- سیرجان (منطقه اصفهان، نیریز، پیرانشهر، کرمانشاه) و در زون زاگرس در منطقه چهارمحال و بختیاری (سازند سروک) و کرمانشاهان، دارای رنگ مناسب سفید، خاکستری، شیری با قواره‎دهی مطلوب هستند. کنگلومرای فجن: سنگ‌های کنگلومرای سازند فجن و کرمان در البرز و ایران مرکزی با سن پالئوسن، دارای قواره‎دهی خوب و رنگ زیبا هستند. سازند قم: بخش fسازند قم در ایران مرکزی (ناحیه آباده، ناحیه آب‎گرم قزوین- جنوب ابهر) گاه‎دارای رنگ سفید مایل به زرد تا خاکستری با قواره‎دهی خوب است. سازند آسماری: در پاره‎ای از نقاط زاگرس (استانهای کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه‎و بویراحمد)، سنگ آهک آسماری، قواره‎دهی دارد و برای استفاده به‌عنوان سنگ نما مناسب می‌باشد. تراورتن‌های میوسن پسین تا کواترنر: در برخی از مناطق ایران در زمان یادشده تراورتن تشکیل شده و پاره‎ای از آنها قواره‎دهی خوبی دارند و هم‎اکنون استخراج می‎شوند. سنگ‌های ساختمانی، تزئینی و نمای ایران از توانمندی‌های بالای معدنی کشور به‎شمار می‎‎آیند. این ذخایر از لحاظ گوناگونی در طرح، رنگ، بافت، کیفیت، غنا و ارزش اقتصادی، در میان گونه‎های مشابه در دنیا، ممتاز، کم‎نظیر و در برخی موارد بی‎نظیر بوده و در نتیجه می‎توانند یکی از نقاط قوت‎بخش معدن، چه در زمینه استخراج و تولید داخلی و چه در زمینه صادرات و کسب درآمدهای ارزی به‌شمار آیند. براساس مطالعات انجام شده، ذخایر اصلی شناخته‎شده قطعی قابل بهره‎برداری در کشور عبارت‌اند از: تراورتن (59 میلیون تن)، مرمر (6/3 میلیون تن)، مرمریت (500 میلیون تن)، چینی (53 میلیون تن)، گرانیت (60 میلیون تن) و سنگ آهک تزئینی (100 میلیون تن). میزان ذخایر معرفی شده‎، بخش ناچیزی از ذخایر قطعی کشور را نشان می‎دهد زیرا ذخیره سنگ‌های تزئینی کشور افزون بر میلیاردها تن می‌باشد. پراکندگی سنگهای ساختمانی در ایران همانطور که قبلاً بیان شد در کشورمان چهار نوع گروه سنگ تزئینی و نما مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر طبق آمار وزارت صنایع و معادن در سال 1384 تعداد کل 1137 معدن سنگ از انواع مختلف در حال بهره‌برداری بوده که در جدول 2 آمار تفکیکی هر کدام از معادن بر حسب استان آورده شده است. با توجه به این جدول بیشترین معادن سنگ مربوط به تراورتن و گروه گرانیت در کشور می‌باشد. لازم بذکر است که در گروه گرانیت کلیه سنگهای گرانیتوئیدی، دیوریتوئیدی، گابروئیدی و سنگهای دگرگونی قر