ایران ظرفیت تولید ۳۰ میلیون تن سنگ تزئینی ساختمانی را دارد؛ با این حال در سال گذشته میلادی تولید آن تنها هشت میلیون تن بود. در همین حال سیف‌ا… امیری، مدیرکل دفتر صنایع معدنی وزارت صمت، از هدفگذاری وزارتخانه برای افزایش ارزش صادرات سنگ به ارزش 1.5 میلیارد دلار تا سال ۱۴۰۴خبر داده است. اعلام این ارقام در حالی صورت می گیرد که در شرایط فعلی تنها ۱۵۰میلیون دلار صادرات صورت می گیرد و این یعنی ۱۰ برابر شدن صادرات سنگ تنها در سه سال؛ اتفاقی که به اعتقاد کارشناسان بدون استراتژی و هدفگذاری مشخص ناممکن است.
بررسی آمار و ارقام یاد شده نشان می‌دهد که صنعت سنگ تزئینی ساختمان در کشور ظرفیت ۱۰برابر شدن صادرات را همان‌گونه که امیری گفته دارد، با این حال در مسیر نفوذ به بازار رقابتی سنگ موانعی وجود دارد که برای سهم‌گیری از بازار جهانی چاره‌ای جز عبور از آنها نیست. تولید سنگ در ایران نسبت به سال گذشته 31 درصد کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که وزارت صمت در نظر داشت صادرات سنگ را به ارزش 1.5 میلیارد دلار یعنی 10 برابر تولیدات حال حاضر برساند.
صادرات سنگ ساختمانی ایران طی 7 ماه گذشته نسبت به مدت مشابه سال گذشته 31 درصد کاهش پیدا کرده است. آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد که در 7 ماهه سال جاری حدود ۶۴۴ هزار و ۳۷۸ تُن سنگ صادر شده است که نسبت به صادرات ۹۳۴ هزار تنی مدت مشابه سال گذشته کاهش ۳۱ درصدی را نشان می‌دهد. صادرات امسال در مقایسه با میانگین صادرات ۷ماهه سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ نیز کاهش ۱۲ درصدی داشته است.
میانگین ارزش کل صادرات سالانه سنگ ساختمانی ایران درحالی حدود ۲۰۰ میلیون دلار است که از حدود ۱۸ میلیارد دلار بازار جهانی صادرات سنگ ساختمانی، 5.5 میلیارد دلار آن در اختیار چین، 2.2 میلیارد دلار در اختیار ایتالیا، نزدیک به ۲ میلیارد دلار در اختیار هر کدام از کشورهای هند و ترکیه و ۹۵۷ میلیون دلار نیز در اختیار برزیل است. در حال حاضر به نظر می رسد که دسترسی به صادرات ۱٫۵میلیارددلاری علاوه بر افزایش تولید با بازگشایی معادن تعطیل شده نیاز به رقابت تنگاتنگ با رقبایی دارد که پیش از ایران عرصه صادرات سنگ تزیینی را تصاحب کرده‌اند و با توجه به شرایطی که توصیف شد، اعمال طرح‌های نوآورانه، تولید محصول با ارزش‌افزوده بالا و معرفی برندهای ایرانی می‌تواند ابزار کارآمدی برای عبور از سد رقبا باشد.
کارشناسان حوزه معدن درباره موانع موجود در مسیر توسعه سنگ ایران معتقدند که توفیق در صادرات لازمه تدوین برنامه‌ای است که در آن تشریح شود. حقیقت این است که بازار دو حالت دارد یا در شرایط توسعه‌ای است و می‌توان تقاضای جدید در آن کشف کرد و در اختیار گرفت و یا مانند بازار کنونی با رکود و بحران روبه‌روست که در این حالت برای ورود به آن باید سهمی که رقبا از بازار دارند را به خود جذب کرد. در بازار امروز سنگ تزئینی ساختمانی جهان عرضه و تقاضا برابرند و بازار اشباع است، حال اگر ساخت‌و‌ساز در ایران و جهان تغییری را تجربه کند که تقاضا را برای انواع مصالح ساخت‌و‌سازی از جمله سنگ تزئینی بالا ببرد. در چنین شرایطی می‌توان به ایجاد سهم جدید اقدام کرد اما در بازار اشباع‌شده کنونی تنها باید با در اختیار گرفتن سهم رقبا به بازار وارد شد.
بررسی ها اما نشان می دهد که امتیاز سنگ نسبت به جایگزین‌های آن لوکس بودن کالاست و آنچه می‌تواند سهم سنگ را در بازار حفظ کند اعمال نوآوری در محصولات است. سنگ ماده‌ای با طول عمر بالاست، بنابراین می‌توان طرح‌های حرفه‌ای در آن پیاده و بازار را حفظ کرد. هنگامی صادرات ایران به 1.5 میلیارد دلار خواهد رسید که ایران بتواند در بازار اشباع شده جهانی سنگ و در رقابت تنگاتنگی که پیش رو دارد، جایگاه رقبای خود را تصرف کند. برندسازی و طرح ایده‌های نو در این صنعت لوکس می‌تواند عاملی برای موفقیت ایران باشد. وگرنه علارغم اینکه ایران ظرفیت تولید سنگ به ارزش 1.5 میلیارد دلار را دارد، اما افزایش تولید غیرمنطقی خواهد بود.
براساس برخی گزارش ها ارزش صادرات سنگ ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی حدود ۱۵۰ میلیون دلار بود. این رقم مربوط به صدور سنگ خام است که به صورت بلوک صادر شده است. در همان سال نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار هم به صورت سنگ بریده صادر شد. در سال ۲۰۲۱ تبادل تجاری سنگ در کل دنیا ۲۲ میلیارد دلار و در سال پیش از آن (۲۰۲۰) نزدیک به ۱۹میلیارد دلار بود. همچنین در همین بازه زمانی ارزش صادرات ترکیه در جایگاه اصلی‌ترین رقیب ایران از یک میلیارد و۷۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ به دو میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ رسید.
در سال ۲۰۲۱ تولید کل سنگ دنیا ۱۵۵ میلیون تن بود، این رقم در همان سال در ترکیه به ۱۳میلیون تن و در ایران به هشت میلیون تن رسید؛ باید توجه داشت که ظرفیت تولید سنگ تزئینی در ایران ۳۰ میلیون تن در سال است و ایران از این ظرفیت را دارد که برابر با یک پنجم تولید کنونی جهان تولید داشته باشد، اما در حال حاضر با کاهش تولید هم رو به رو هستیم، رقم تولید ما در سال ۲۰۱۷، ۱۲میلیون تن بود و این یعنی کاهش چهار میلیون تنی در سال گذشته میلادی در مقایسه با سال یادشده.
وزارت صمت تاکنون برای ۲۲۰۰ معدن پروانه استخراج صادر کرده است، اما اکنون نزدیک به ۸۰۰ معدن فعال در ایران وجود دارد. پنج سال پیش تعداد معادن فعال، ۱۱۰۰ معدن بود. در حال حاضر صنعت سنگ ایران با یک سوم ظرفیتش کار می‌کند و دوسوم معادن سنگ ایران تعطیل هستند. در پنج سال گذشته نیز ۳۰۰ معدن تعطیل شده‌اند. کمبود ماشین‌آلات سنگین در حال حاضر اصلی‌ترین و مهمترین عامل تعطیلی معادن و کاهش تولید است. امروز معادن تبدیل به قبرستان ماشین‌های سنگین قراضه شده است. خرید ماشین خارجی نظیر لودر و بیل مکانیکی و تعمیر، نگهداری و تامین لوازم یدکی آنها هزینه سنگینی را بر معدن‌دار تحمیل می‌کند و این گرانی برآمده از موانعی است که نهادهای دولتی بر سر راه ورود ماشین‌های سنگین به کشور ایجاد کرده‌اند.
ترکیه پس از ۲۵ سال به این حجم از صادرات رسیده و اگر هدف ایران هم توسعه صادرات است برای این کار باید در یک برنامه استراتژیک بلندمدت حجم تولید را از هشت میلیون تن به ۳۳ میلیون رشد دهد تا بتواند جایگاهی را که اکنون ترکیه در صادرات سنگ دارد در اختیار بگیرد. البته ایران با برخورداری از بیش از ۲۰۰۰ معدن و ظرفیت تولید ۳۰ میلیون تن در سال ظرفیت دستیابی به این جایگاه را دارد. برجسته‌ترین مشکلی پیش رو در زمینه افزایش صادرات، تحریم‌ها و مشکلات برآمده از آن در انتقال پول است. امروز سنگ ایران تنها به کشورهای همسایه صادر می‌شود و البته به چین که ما با آن مشکلی در انتقال ارز نداریم، اما اگر قرار باشد مقاصد صادراتی به کشورهایی چون فرانسه، آلمان، سوییس، کره جنوبی، بلژیک و از این قبیل توسعه پیدا کند، مشکل انتقال ارز را نمی‌توان نادیده گرفت.
